Түйін аралық атомдар(Френкель ақауы). Бұл ақаулар атомның тор түйінінен түйінаралыққа ауысқанда пайда болады. Тор түйінінен шыққан атом орны вакансия-бос орын деп аталады.
Көптеген металдарға тән тығыз қапталған торларда түйінаралық атомдар түзілу энергиясы жылу вакансиялары түзілу энергиясы бірнеше есе көп.Осыдан металдарда түйінаралық атомдар киын түзіледі,ал жылу вакансиялар бұл кристалдарда негізгі нүктелік ақаулар болып табылады.Мысалы,мыста 1000ºС да түйін аралық атомдардың концентрациясы вакансия концентрациясынан 35 рет аз.
Кристалл торда ең таза деген металл құрамында болатын қоспалардың атомдары әсерінен де нүктелік ақаулар болады.
Нүктелік ақаулар кристалдық тордың жергілікті бұзылуға әкеледі.
Бақылау сұрақтар:
1.Түйін аралық атом дегеніміз не?
2. вакансия дегеніміз не?
3. Френкель ақауы дегеніміз не?
4. Шоттки ақауы дегенміз не?
5. кристал тор бұзылу түрлері
Глоссарий
Дислокациялык сызықтың жакын манындағы облыс, дислокация түйіні деп аталады.
Кристалдың айналасындағы экстра жазықгық облысы шеткі дислокация деп аталады,
Шеткі дслокация атом жазықтығының ажырасу нәтижесінде, экстражазықтық деп аталып,
Кристалды дене ретінде қарастырып атомнан кұрылған. геометрияның нақты заңымен орналасқаның идалды деп атаймыз.
Нүктелі ақаулар - бүл болшектепіп кеткендерді бір - біріне нүктелі торда бұзуы,
Блиц-тест:
1. Қоспа атомдар неге әсер етуі мүмкін?
А) кристалл бетіне
В) кристалл қаттылығына
Б) кристалдың химиялық, магнитті және механикалық қасиеттеріне.
Г кристалл дәнекерленуіне
2.Атомдардың тор түйінінен аралықтүйінге көшу салдарынан қандай ақау байқалады?
А) Клинтон
В) Шоттки
Б) Френкель
Г) Рузвельд
3. Бір бірінен айырылған тор нүктелерінде тордың бұзылуы, бұл:
А) Дислокация
В) Тыныш ақаулар
Б) Нүктелі ақау
Г)Полимерлі ақау
4. Құрылым ақауы немен байланысты?
А) бөлшектер арасындағы қашықтықтың өзгеруімен
В) атом айналасында бөлшектердің арақашықтықтарының өзгеруімен
Б) қасындағы көршілерге дейін бөлшектер арақашықтығының
Г) атом ішінде бөлшектердің арақашықтықтарынң өзгеруімен
5.Өзінің физикалық табиғаты мен өлшемдеріне байланысты бөгде атомдар негізгі кристалл атомдарынан ерекшелінеді, онда олардың қатынасы мынаған алып келеді:
А) кристалл бетінің өзгеруі
В) кристалл пластикалығының артуы
Б) тор бұрмалануы
Г) кристалдың механикалық құрылысының өзгеруі
Негізгі әдебиеттер:
17. Лившиц Б.Г. Металлография М, Металлургия, 1990.
18. Вегман Е.Ф., Руфанов Ю.Т., Федорченко И.Н., «Кристаллография, минералогия и рентгенография» М, Металлургия, 1990г.
19. Миловский А.В. «Минералогия и петрография» М, Москва 1979г.
20. Торопов Н.А., Булак Л.Н. «Кристаллография и минералогия» М, Москва 1972г.
5.Захаров А.М.Диаграммы состояний двойных и тройных систем.М, Металлургия,1978г.
6.Ермолов В.А. Геология: Учебник.Часть 1.М.МГТУ.2004г
7.ЕрмоловВ.А.Геология,Учебное пособие.Часть5 «Кристаллография, минералогия и геология камнесамоцветного сырья».М.МГТУ.2007г.
8.ЕрмоловВ.А, ПоповаГ.В, МосейкинВ.В.и др.Учебник. «Месторождения полезных ископаемых»М.МГТУ.2007г.
9.ЕрмоловА,ПоповГ.Б,МосейкинВ.В. и др.; Под ред.В.А.Ермолова. Месторождения полезных ископаемых.М.:Изд.МГГУ, 2004год(электр.библ.)
Қосымша әдебиеттер:
10.Емельянов Н.А. «Практика руководства по минералогии» М, Москва 1972г.
11.Юшко С.А. Руководство для лабораторного исследования руд. Методы лабор. исследования руд.
| 12.Смагулов Д.У. Металлография: Окулык/ Д.У. Смагулов. - Алматы: КазУТУ, 2007 |
Дәріс 6
Сызықтық ақаулар
Мақсаты: Сызықтық ақаулармен танысу.
1.Дислокация туралы түсінік, дислокацияның турі. Шеткі дислокация, қозғалыс кезіндегі шеткі дислокацияның пайда болуы.
2.Ұзындық дислокациясы. Ядро дислокациясы. Винттік дислокация, оның маңыздылығы.
3.Бюргерс вектор,мөлшері және бағыты. Дислокацияның қозғалысы.
Кілт сөздер: дислокация, Бюргерс векторы, біліктік дислокация, экстратығыздық, бұрмалау, дислокация тығыздығы, атомдық тығыздық.
