Кесте. Қазақстан өңірлеріндегі өмір сапасы көрсеткіштерінің жүйесі

Кезең.

Өмір сапасы зерттеушілер интегралдық көрсеткішті қалыптастыру бойынша әртүрлі ұсыныстарды талқылайды. Әртүрлі үлгілік тәсілдер сияқты құрамы және саны бойныша ерекшеленетін көрсеткіштер де пайдаланылады.

Мысалы, қарапайым үлгі барлық құрамдаушы құрамдауыштар бойынша баллдарды жиынтықтауға ұшырады. Барынша күрделі үлгілер адам үшін өмір сапасының әртүрлі сипаттамаларының маңыздылығын ескеретін өлшенген жинақтауды болжайды.

Әрбір нақты адам үшін әртүрлі көрсеткіштердің маңыздылығы айтарлықтай сараланған, сондықтан оларды талдау кезінде субъективтілік элементінен айналып өтуге болмайды. Осы уақыт сәтінде «орталанған» адам олардың маңыздылығын анықтау маңызды.

Ұсынылатын көрсеткіштер тобын бейімдеу мақсатында «Қолданбалы экономиканы зерттеу орталығы» ЖМ, деректерді интегралдық бағалау әдістемесі негізінде 2009-2011жж. Қазақстан өңірлеріндегі өмір сапасын тәжірибелік бағалауды жүргізді және тиісті рейтингті жасақтады.

Өңірлердің өмір сапасының интегралдық көрсеткіштерін жинақтау үшін біз статистикалық талдаудың параметрлік емес әдістерін пайдалануды ұсынамыз. Параметрлік емес әдістерді қолданудың негізгі жетістігі бастапқы ақпаратты «қысу» жолымен бастапқы деректер қалыптамаларын көлемділігін азайтуды білдіреді. Бұл ретте көпшамалы статистикалық салыстырулардың параметрлік емес әдістері статистикалық деректердің бұрмалануына сезімтал, шағын іріктемелерге қолданылады және жеке көрсеткіштер өлшем бірліктерін салыстыруды қамтамасыз етуді талап етпейді.

Көрсетілген кемшіліктер салыстырмалы бағаларды пайдаланатын көпшамалы параметрлік емес әдістер көмегімен жойылуы мүмкін. Олардың екеуін: салыстырмалы айырмашылықтар әдісін және «Паттерн» әдісін қарастырамыз.

Салыстырмалы айырмашылықтар әдісі формула бойынша нормалау көмегімен жеке көрсеткіштер бойынша бағалар алуды болжайды [1]. Яғни, i-өңір бойынша j- жеке көрсеткіш мәнінің ең төменгі мәннен асуы барлық өңірлердің жиынтығы бойынша j- жеке көрсеткіштің түрлену қарқынымен салыстырылады [1]:

Интегралдық коэффициент мәні жеке коэффициенттерден орташа арифметикалық қарапайым көмегімен алынуы мүмкін – формуланы қараңыз [2].

коэффициентінің мәндері аймағыга [0;1]тиеслі болады. = 1 тек қана егер i-өңір барлық жеке көрсеткіштер бойынша барынша жақсы мәндерге ие болған жағдайда қол жеткізілуі мүмкін.

«Паттерн» әдісін нақты мәндерді барынша жақсы мәндермен салыстыру көмегіменжеке көрсеткіштер бойынша бағаларды алуға мүмкіндік береді. Интегралдық коэффициент шамасымына формулалар бойынша анықталады [2]:

Салыстырмалы айырмашылықтар әдісін және «Паттерн» әдісін пайдалану жеке көрсеткіштердің бастапқы мәндердің оң нәтижелеріне шектеу қоюды болжайды.

Өңірлердегі өмір сапасы деңгейлерін анықтау мақсаттары үшін біздің пікіріміз бойынша, «Паттерн» әдісін пайдалану дұрыс болып табылады, өйткені салыстырмалы айырмашылықтар әдісі оның ақпараттылығын төмендету қасиетіне ие, атап айтқанда коэффициентінің мәні мәні барынша нашар болатын өңір үшін нөлге тең болады.

«Паттерн» әдісінің көмегімен сондай-ақ, физикалық, рухани және әлеуметтік қажеттіліктер көрсеткіштерінің топтары бойныша есептер жүргізілді. Осылайша, алынған бағалардан орташа арифметикалық қарапайым ретінде алынған Қазақстанның 15 өңірлерінде интегралдық өмір сапасын бағалауды анықтау үшін қажетті үш құрамдауыштың бағалары алынды. Есептеу нәтижелері төмендегі кестеде келтірілген.