Азақстан қалаларының ауа бассейні туралы мәліметтер.

2 -кесте

Қалалар	Негізгі ластаушы көздері	Атмосфераны жоғары мөлшерде ластайтын заттектер
Алматы	Энергетика, автокөлік, үй құрылыс комбинаты, асфальт-бетон зауыты, ауыр машина жасау зауыты	Бенз(а)пирен, фторлы сутек, аммиак, шаң, көмір қышқыл газы, күйелер, азот оксидтері, ауыр металдар, аммиак
Тараз	Фосфор зауыты, энергетика, автокөлік	Бенз(а)пирен, формальдегид, қорғасын, күкірт, көміртек, азот оксидтері, мырыш, хлор, ауыр металдар көмірсутегі
Өскемен	Қорғасын-мырыш зауыты, титан-магний комбинаттары, энергетика, автокөлік, цемент зауыты	Бенз(а)пирен, формальдегид, қорғасын, күкірт, көміртек, азот оксидтері, мырыш, хлор, ауыр металдар, көмірсутегі
Шымкент	Қорғасын, фосфор, цемент зауыты, автокөлік, ЖЭС	Қорғасын және т.б. ауыр металдар, шаң, бенз(а)пирен, азот, т.б. оксидтері
Түркістан	Мақта тазалайтын зауыт, қазандықтар, темір-бетон зауыты, автокөлік, теміржол обьектілері	Көміртек оксидтері, бенз(а)пирен, ауыр металдар, пестицидтер, тұздар, күл, шаң, күйе, мұнай өнімдері
Балхаш	Тау-кен металлургия комбинаты, жылу орталығы	Күкірт, көміртек, азот оксидтері, мышьяк, қорғасын, т.б. ауыр металдар, шаң-тозаң
Ақтау	Атом электр станциясы, автокөлік	Радиоактивті заттектер, мұнай, көміртек, азот оксидтері, көмірсутектер
Атырау	Мұнай өңдейтін өндіріс орындары, химия зауыттары, гипс өндірісі	Күкіртті сутек, көмірсутектер, шаң-тозаң.

 

. Жалпы соңғы жылдары ауаға автокөліктен шығарылатын зиянды заттектер көлемі 2 млн.тоннадан асып отыр. /10-11/

Кесте

Азақстанның әр облысының ірі тұрақты көздерінен атмосфераға шығарылатын зиянды заттектердің орташа жылдық мөлшері.

ҚР облыстарының атауы	Зиянды заттек шығаратын кәсіпорындар саны	Атмосфераға тасталатын зиянды заттектердің көлемі
Қатты	Газ тәрізді және сұйық	Оның ішінде:
SО2	Н2S	СО	NOХ	NH3
Қазақстан					1,3	360,5		1,2
Ақтөбе			41,6	8,3	—	19,4	1,2	—
Алматы		31,2	41,1	23,5	—	5,6	4,0	0,1
Атырау		2,4		38,5	0,1	52,2	7,6	—
Шығыс Қазақстан		35,8		85,2	0,9	33,3	7,5	0,1
Жамбыл		5,6	14,2	6,9	—	2,2	4,6	0,1
Батыс Қазақстан		3,0	12,3	3,0	—	3,2	1,9	—
Қарағанды					0,3	157,9	39,9	0,2
Қызылорда		10,6	60,2			35,7	1,1	—
Қостанай		46,4	41,7		—	5,6	3,4	—
Маңғыстау		17,2	53,8	1,3	—	5,0	5,4	—
Павлодар			238,4		—	26,9	54,0	—
Солтүстік Қазақстан		42,7	39,5	25,6	—	6,1	7,1	—
Оңтүстік Қазақстан		0,9	19,2	2,8	—	2,3	1,0	—
Астана			21,5	13,8	—	1,0	6,7	—

 

Ғылыми зерттеулерге сүйенсек шу тағы басқа да физикалық ластағыштар адаммен қатар өсімдіктерге де, жануарларға да әр түрлі әсер етеді. Мысалы, реактивтік ұшақтардың шуынан аэродром аймағындағы өсімдік түрлерінің өсіп-өнуі тежеліп, олардың кейбір түрлері жойылып кеткен жағдайлар да кездеседі.

Американдық музыкант әрі әнші Д. Ретолэк 1969ж музыканың өсімдіктерге тигізетін әсерін зерттеген, Бах музыкасының және Индия әндерінің көптеген өсімдіктерге қолайлы әсер тигізетінін ашып көрсеткен.

Кесте

Атмосфераның ластану деңгейі мен ластағыштардың ортатәуліктік мөлшері арасындағы байланыс

Ауаны ластайтын негізгі заттектер	Қауіпті класы	Ластағыштардың концентрациялары жоғарылаған (мг/м3) кездегі ауа бассейінің жағдайы
Қауіптілік туғызуы мүмкін	Қауіпті	Төтенше қауіпті
Анорганикалық шаң	ІV	0,15	0,75	3,75
Күкіртті газ	ІІІ	1,05	0,2	0,38
Азот оксиді	ІІ	0,085	0,255	0,765
Көміртек оксиді	ІV	3,0	5,0	25,0
Көмірсутектер	ІV	1,5	7,5	37,5
Күйе	ІІІ	0,05	0,25	1,25
Фенол	ІІІ	0,01	0,04	0,16
Қорғасын	І	0,0007	0,00126	0,00224
Күкіртті сутек	ІІ	0,008	0,024	0,072
Күкіртті көміртек	ІІ	0,005	0,015	0,45
Аммиак	ІV	0,2	1,0	5,0
Күкірт қышқылы	ІІ	0,1	0,3	0,9
Тұз қышқылы	ІІ	0,2	0,6	1,8
Формальдегид	І	0,012	0,036	0,108
Сынап	ІІ	0,0003	0,00054	0,00096
Фтор қосылыстары	І	0,005	0,015	0,045

 

Атмосфералық ауаға ең қолайсыз әсер тигізетін автокөлік болып саналады. Ол көптеген қалаларда бірінші орындағы ластаушы көзге жатады. 6-шы кестеде келтірілген мәліметтерден бензин қозғалтқышынан тасталатын жанусыз қалған көмірсутектері мен олардың толық жанбауынан шыққан өнімдердің мөлшері дизель қозғалтқышыныкінен анағұрлым жоғары екені айқын көрінеді

Кесте