Саясат туралы ғылымның қалыптасуымен дамуы. Саясаттану функциялары.

Саясаттанудың обьектісі және пәні. Саясаттанудың қоғамдық ғылымдар жүйесіндегі орны.

Саясаттанудың ең басты зерттеу объектісі - қоғамның саяси жүйесі мен оның негізгі буыны – мемлекет.Сонымен қатар,қоғамның тұтастай алғанда,ы саяси өмірі де саясаттанудың объектісіне жатады.Адамзат тарихында саясат негізгі рөл атқарады. Оның дұрыс бұрыстығы, сайып келгенде, адамдардың, халықтардың тағдырымен тығыз б/ты. Адамзат саясаттың сықырлы сырын, құбылмалы құбылысын өте ерте заманнан түсініп-білгісі келеді.Ежелгі Шығыс, антикалық дәуірдің ойшылдардың мем-ң, саяси биліктің мәнмағынасы недеж/е кімге қызмет етеді, қоғамдық құбылыстың қандай түрлері бар ж/е олардың ең жақсысы, халыққа ең қолайлысы қасысы деген сияқты жауап іздеген. Ертедегі адамдар жер бетіндегіөміргеқұдайдың құдыретінен туған жалпы әлемдік космостық тәртіптің ажырамас бөлігіретінде қарады. Біздің з.б. 1 мың-ң ортасында саясатты діни-мифологиялық танудың орнына философиялық-этикалық түсіну түрі келеді. Мұнда аса зор еңбек еткендер – Конфуций, Платон,Аристотель сияқты ғұлама ғалымдар. Бұл ойшылдар саясатты теориялық тұрғыданм зерттеп, оны этикамен тығыз байланыста қарастырды.Олар саясатты ад-ң мақсат-мүддесіне сай келуге, адамгершілікке негізделуге тиіс деп ұқты. С-ң негізін қалаушы деп данышпан ғалымАристотельді атайды.Өйткені ол өз заманында лицей ашып, сонда саяси ғылымды жеке пән ретінде оқытып, өзі жүргізді. «Саясат» деген еңбегін жазып, онда ежелгі грек мем-ң саяси жүйесін зе-ді. Орта ғ-да с-ң діни – этикалық түрі қалыптасады. Онң негізін салушы Фома Аквинский саяси билікті құдай орнатады, бірақ мем-т басшылары қдайдың қалауына қарсы шықса, халықтың оларды құлатуына болады деген.Саясатты қазіргідей түсінуге мол үлес қосқан Италияның ХҮІ ғ-да өмір сүрген ойшылы Николай Макиавелли болды. Ол саясатты теологиялық түсіндіруден арылтып, саяси ойды қоғамдағы табиғи өмірден туған мәселелерді шешуге бейімдеді.

Саясаттану заңдары, категориялары және әдістері.

Ғылымның басқа салаларындағы сияқты саясаттанудың да өзіндік ұғымдары (категориялары)бар. Оған саяси құбылыстар мен процестердің мәнін білдіретін ғылыми терминдер, сөз тіркестері жатады. М, «саясат», «саяси билік», «саясижүйе», «саяси тәртіп», «саяси партия», «саяси мәдениет», «саяси әлеуметтану», «саяси өмір», «саяси қатынастар», «қоғамдық ұйымдар», «мемлекет», «демократия», «егемендік», «құқықтық мемлекет», «азаматтық қоғам», «ішкі саясат», «сыртқы саясат», ж/е т.б. қоғамды бұдан басқа да ғылымдар зерттейтін болғандықтан,жоғарыда көрсетілген ұғымдарды басқа қоғамтану пәндері де(тарих,әлеуметтану,фәлсафа, құқықтану) пайдалануы мүмкін. бірақ олар бұл категорияларды өз пәніне сәйкес қолданады.

Әдіс деп – зерттеу жүргізуді ұйымдастыру тәсілін айтады.оларға: салыстырмалы, жүйелеу, социологиялық, тарихи, бихевиористік, нормативтік. Салыстырмалы әдіс – әр түрлі елдердегі саяси құбылыстарды салыстырып,олардың жалпы жақтарын ж/е жеке ерекшеліктерін ажыратуға мүм-к береді.ол елдегі саяси тұрақтылық пен саяси жағдайды бағалауға,соның негізінде нақтылы саяси өлшемдер қабылдауға көмектеседі. Жүйелей әдісі –саяси құбылыстарды басқа күрделі құрылымның бір бөлігі ретінде қарап,оны құрайтын эле-ң әлеуметтік өмірдегі орнын, қызметін, айналадағы ортамен,басқа құбылыстармен байланысты зерт-ді. Социалистік әдіс – саясатты қоғам өмірінің экономикалық әлеу-к құрылым, мәдениет ж/е т.б. жағдайына б/ты анықталады.

Тарихи әдіс – саяси құбылыстарды мерзімі жағынан дәйекті заманына қарай бұрынғы,қазіргі ж/е болашақтың байланысын айқындай отырып қарастырады. Ол әр түрлі саяси оқиғаларды, процестерді, деректерді олардың болған уақыт мезгілін еске ала танып-білуді талап етеді. Бихевиористік әдіс – жеке адамдар мен топтардың іс-әрекетін,белгілі бір саяси жағдайларда ад-ң өздерін өздері қалай ұстауын талдауға негізделеді. Нормативтік әдіс – қоғамдық игілікті ең мол қам-з ете-н н/е адамға әуел бастан тән ажыратылмас табиғи құқықты іске асыруға барлық мүм-ті жасайтын саяси құрылыстың түрін іздейді.

Саясат туралы ғылымның қалыптасуымен дамуы. Саясаттану функциялары.

Қай ғылым болмасын. Белгілі бір қызметтерді (функцияларды)атқарады. Саясаттануда да ондай міндеттер бар. Оған ең алдымен танымдық (гнесологиялық)қызметтер жатады. Олай дейтініміз саяси білім қоғадағы оқиғаларды танып – білуге, олардың саяси мәнін түсінуге және болашақты болжауға мүмкіндік береді. Саясаттану бағалау (аксиологиялық) қызметін атқарады.ол саяси құрылысқа, институттарға, іс-әрекеттерге ж/е оқиғаларға саяси баға береді. Демократиялық мем-де с-у саяси әлеуметтану міндетін ат-ды.ол аза-ты,халықтң демократиялық саяси мәдениеттілігін қалыптастырады. Саясаттану реттеушілік,басқару қызметін ат-ды. Оның ерекшелігі-қоғамның саяси өмірімен тығыз байланысында. Соған орай ол адамдардың саяси өмірінде өзін – өзі ұстауына, іс-әрекетіне тікелей әсер етеді. С-у саяси өмірді жетілдіру міндетін ат-ды. Бұл ғылым саяси институттар мен қатынастарда, басқаруда реформалар жасап, оларды қайта қарауда теориялық негіз болады. Оның көмегімен заң шығарушы ж/е атқарушы органдар қабылдайтын құқықтық жарғылар мен саяси –басқарушылық шешімдер алдын ала сарапқа салынып, зерттеледі, қоғамда н/е оның жеке аймақтарында қалыптасып, жатқан нақтылы жағдайлар саяси тұрғыдан талданады. Ең соңында с-ң болжау қызметін атаған жөн. Саяси зерт-ң құндылығы саяси проц-ң үрдісінайнытпай бейнелеумен ғана тынбайды. Ол белгілі саяси жағдайларда алдыңғы қатарлы, озық саяси өзгерістер жасауға бағытталған ғылыми негізделген болжаумен аяқталуы тиіс.

4/Ежелгі дүниедегі саяси ой-пікірлер (Конфуций, Лао-Цзы, Платон, Аристотель) Батыс елдерінің ішінде саяси идеялар Ежелгі гректерде қатты дамыды.Онда қоғам Шығыс елдерімен салыстырғанда көп жағдайда қарама-қарсы өрістеді.Греция ол кезде саяси бытыраңқы күн кешкен ел еді.Саяси ұғым түрін жеке мемлекет болып саналған қалалар құрды.Патшалық өкіметтің орнына аристократиялық және құл иеленушілік демократия орын алды.Билеу түрі сан алуан болатын және жиі аучысып отырды.Саяси өмір қызу өрбіді,ол саяси сана теориясының терең дамуына әкелді.Сондықтан олардың саяси санасы мифтан теорияға тез ауысты.Көне гректерде саяси ғылымға мол мұра қалдырған ойшылдар көп.Солардың ішінде ең көрнекті өкілі-Платон мен Аристотель.Платон б.з.д. 427-347 жылдарда өмір сүрді.Шын аты-Аристокл.Жасында спортпен көп шұғылданды,жоғары көрсеткіштерге де жетті.Жауырыны кең болды.Сондықтан оны Платон (кең жаурунды)деп атап кеткен.Сол атпен ол адамзат тарихында мәңгі қалды.Ол кезде әр ірі ғалымның мектебі болатын.Платон атақты Сократтың мектебінде оқып,оның үздік шәкірті болды.Ол қаза болғаннан кейін катты қайғырып,біраз елдерді аралыды.Кейін Афиныға келіп өз мектебін-академияны ашты.Платонның 200 еңбертері бар.Олардың ішінде: «Саясатшы», «Заңдар», «Мемлекет», «Софист», «Парменид» т.б. Платонның ойынша,адамдар қажеттіліктерін жеке-дара өтей алмайды.Олар өмір сүру үшін тамақ,киім өндірулері,үй салулалры және т.б.жасаулары керек.Біреулері егіншілікпен,екіншілері тігіншілікпен,үшіншілері құрылысшылықпен,төртіншілері етікшілікпен және т.с.с.айналысады.Сөйтіп,олардың бәрі бірігіп қана қажеттіліктерін өтейді.Осы бірігудің арқасында қоғам,мемлекет пайда болады.Мемлекет адамдарды алаламай,байына да,кедейіне де,азына да,көбіне де қарамай-бәріне бірдей әділ қызмет етуі керек.Ол билікті 3 түрге бөлді: 1)монархия;2)аристократия;3)демократия.Платон бойынша басқарудың үздік формасы аристократия н/е монархия. Ертедегі гректердің саяси ой-пікірлерін одан әрі дамытып,фәлсафасын шыңына жеткізген ұлы ойшыл Аристотель(б.з.б.384-322)болды.Ол 17 жасында Платон академиясын іздепкеліп оқуға түседі.Оны бітірген соң 20 жыл онда ұстаздық етеді.Оның еңбектері: «Саясат», «Афина саясаты», «Элита», «Риторика».Аристотель саясатқы кең мағына берді.Оған этиканы да,экономиканы да енгізді.Саясатты адам мен мемлекеттің жоғарғы игілігі,оның мақсаты-адамды,мемлекетті жақсы тұрмысқа,молшылыққа,бақытқа жеткізу деп білді.Сөйте тұра,ол құл иеленушілікті қолдады,құлдар мен ерікті кедейлерге саяси құқық бергісі келмеді.