Тәуекел-менеджменттің негізгі принциптері

"Принцип" сөзі латынның principium – басы, негізі сөзінен шығады. Принциптерде оның уақытша ғылымның барлық белгілі заңдары мен заңдылықтары, сонымен қатар, эмпириялық тәжірибесі жиынтықталады.

Анағұрлым жалпы түрде басқару принциптерін норманы басқару процесіне келгенде бастама ретінде анықтауға, қоғамның даму деңгейі мен мәнінен және оларды сақтау (норма, ережелер және заңдылықтар) қоғам алдындағы қойылған мақсаттарға жету және мәселелерді шешуге себеп болатын ерікті күштерден бастау алатын ережелер мен заңдылықтар ретінде түсінуге болады.

Басқармалық заңдар сияқты, менеджмент принциптерін де үш басты топқа бөлуге болады. Бірінші топқа тұтастай басқару жүйесіне байланысты жалпы басқару принциптері жатады. Екінші топқа – Басқару жүйесінің жеке компоненттеріне жататын басқару принциптері жатады. Үшінші топқа кіретін принциптер, нақты іс-әрекет пен құбылыстарды (дәлірек – тәуекелдерді) басқару ережелері мен тәртібін регламенттейді.

Жалпы басқару принциптері жүйесінде басқарудың ғылыми негізделу принципін негізгі деп санауға болады. Менеджментке ғылыми қадам жасау, қаржы мекемелерінің, соңынан, алынған білімді басқару практикасында қолдануға негізделген қызмет көрсету эффективтілігіне әсер ететін факторлардың барлық жиынтықты кешенді зерттеуді талап етеді.

Екінші, менеджменттің маңызды принципі басқару мәселелерін шешуге жүйелік қадам принципі. Жүйелік қадам, басқарушылар қаржы мекемесін байланысты, бір-біріне тәуелді және үнемі бір-бірімен әсерлесетін элементтердің, мысалы адамдар, құрылым сияқты, әр түрлі мақсаттарға жетуге бағытталған мәселелер мен технологиялар, жиынтық ретінде қарастырғанды қажет етеді.

 

Тақырып 3. Қаржылық тәуекелдер классификациясы

Лекция мақсаты: Тәуекелдердің пайда болуының негізгі себептерін зерттеу және оларды классификациялау.

Лекция сұрақтары:

1. Қаржы тәуекелдерінің пайда болу себептері, ұғымдары және мәні.

2. Қаржы тәуекелдерінің классификациясы.

 

Аржы тәуекелдерінің пайда болу себептері, ұғымдары және мәні.

Ақша қаражатын қатыстырумен және оларды Болашақтағы сұраныстың рыноктық белгісіздігі және белгілі бір кезең үшін қолма-қол средствоның түсуі жағдайында орналастырумен байланысты операциялық әрекеттерді жүзеге асыру үшін, банк өтімді формадағы қаражат қажет, яғни, шығынның аз тәуекелімен немесе онсыз да оңай және тез қолма-қол ақшаға айнала алатын активтер қажет. Өзінің сенімділігін сақтау мақсатында, банкте, болжанбаған міндеттемелерді орындау үшін белгілі бір практикалық кез келген болжанбаған қаржылық қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қажет: несие немесе инвестициялау бойынша тиімді келісім-шарттар жасау; несиеке сұраныстың күрделі және болжанбаған ауытқуларын компенсациялауға, салымдардарды аяқасты алуы кезінде қаражатты толықтыру және т.б.

Аржы тәуекелдерінің классификациясы.

Банктік тәуекелдердің көптеген классификациялары бар. Олардың әрқайсысы өзіндік дұрыс. Үлкен дәрежеде заңнамалармен корреляциялайтын анағұрлым универсалды Базель-2-ні алып қарайық.

Тікелей банктік тәуекелдер

· Несиеті

· Нарықтық (процентті, валютті және басқалар)

· Балансталмаған өтімділік тәуекелі

· Операциялық

Жалпы тәуекелдер

· Салалық тәуекелдер

· Аймақ немесе мемлекет тәуекелдері

Несиеті тәуекелдер, дебитордың несиетік келісімде көрсетілген шарттарға сәйкес несиетің негізгі суммасын төлеуге немесе проценттік төлемдерді жүзеге асыра алмау мүмкіндігін көрсетеді. Несиеті тәуекел, өз кезегінде, ақша қаражаты қозғалысының қиындықтарына алып келуі және банк өтімділігіне теріс әсерін тигізуі мүмкін төлемдердің кешіктірілуі немесе мүлдем жүзеге аспай қалуын білдіреді. Қаржы қызметтері секторындағы инновацияларға қарамастан, несиеті тәуекел, осы уақытқа дейін банктік қиындықтардың негізгі себебі болып келеді.

Несиетік тәуекел өтімдік тәуекелмен тығыз байланысты. Несиеті портфельдің қандай мерзімге жасалғанына және пассивтер құрылымы қандай (портфельдің жасалуы осы пассив есебінен жүреді) екеніне байланысты міндеттемелердің баланстылығын және банктердің активтерін бағалауға, банкке және тұтастай барлық банктік жүйеге төнетін өтімділік тәуекелін бағалауға болады. Өтімділік тәуекелін басқару, міндеттемелер құрылымының сәйкестілігі және өтеу мерзімі бойынша банк талаптарын білдіреді. Өтімділік тәуекелі, егер банк, қаражатының жеткіліксіздігінен белгілі бір сәтте өзінің міндеттерін орындай алмаса туындайды. Бұл жағдай, мерзім бойынша активтердің және пассивтердің балансталмағандығынан туындауы мүмкін. Банкте, баланстағы болжанбаған өзгеріс жағдайы туындау кезіне әрдайым өтімділік қоры болуы қажет.