Егер қозғалыс үдемелі болса, онда векторы векторына параллель, ал кемімелі болса – антипараллель.

Үдеудің тангенциал құраушысы a

= d,  =  R және

d t

a = d (  R ) = R d = R.

 d t d t

Үдеудің нормаль құраушысы

2 2 2

a = 

n R

=  R R

=  2 R.

Сызықтық (радиусы R шеңбер бойымен жүрілген s жолдың ұзындығы,  сызықтық жылдамдық, a тангенциал үдеу, an нормаль үдеу) және бұрыштық ( бұрылу бұрышы,  бұрыштық жылдамдық,  бұрыштық үдеу) өлшемдер арасындағы байланыс келесі өрнектермен сипатталады:

s = R;  = R; a = R; an =  2 R.

Шеңбер бойымен бірқалыпты айнымалы қозғалған жағдайда ( = const)

 t 2

 =  0 ± t;  =  0 t ± 2,

мұндағы  0 – бастапқы бұрыштық жылдамдық.

 

Лекция

2 ДИНАМИКА

 

Ньютонның бірінші заңы. Дене салмағы. Инерттілік. Зат тығыздығы.

Дене салмағы – физикалық шама, материяның инерттілік (инертті масса) және гравитациялық (гравитациялық масса) қасиеттерін анықтайтын негізгі сипаттамаларының бірі болып табылады. Инертті және гравитациялық массалар бір-біріне пропорционал екендігі нақты тәжірбие негізінде дәлелденген. Пропорционалдық коэффициенті бірге тең болатындай өлшем бірлік таңдай отырып, инерттілік және гравитациялық массалары бір-біріне тең болатындығын көреміз. Сондықтан ары қарай тек дене массасы жайында ғана айтамыз.

 

Масса дене инерттілігінің өлшемі болып табылады, дене массасы артқан сайын оның инерттілігі де артады.

Заттың орташа тығыздығы – бұл заттың бірлік көлеміндегі массасы ретінде анықталатын шама (немесе массаның көлемге қатынасы)

 

 

Өлшем бірлігі: [  ]=1 кг/м3.

 = m.

V

Кинематика дене қозғалысын, оның туу себептерін қарастырмай оқытатын бөлім. Динамика дене қозғалысы заңдарын және оның пайда болуы мен өзгеру себептерін қарастырады. Динамика механиканың негізгі бөлімі болып табылады, және оның негізіне Ньютонның заңдары жатады.

 

Ньютонның бірінші заңы: кез келгген дене оған басқа денелер әсер етіп оны осы күйден шығарғанша өзінің алғашқы салыстырмалы тыныштығын немесе түзу сызықты және бірқалыпты қозғалысын сақтап қалады.

Дененің оған басқа денелерден әсері жоқ кезінде тыныштық қалпын немесе бір қалыпты түзу сызықты қозғалысын сақтау қасиеті инерция деп аталады. Сондықтан Ньютонның бірінші заңы инерция заңы деп те аталады.

Механикалық қозғалыс салыстырмалы, оның сипаттамасы санақ жүйесіне тәуелді. Ньютонның бірінші заңы барлық санақ жүйелерінде орындалмайды, ал ол орындалатын жүйелер инерциалық санақ жүйелері деп аталады. Инерциялық санақ жүйесі ретінде басқа инерциялық жүйеге қатысты тыныштықта, немесе бірқалыпты және түзу сызықты қозғалатын жүйе саналады.

Өте жоғары дәрежелі дәлдікпен гелиоцентрлік (жұлдызды) санақ жүйесін инерциялық деп санауға болады (координаталар басы Күн центрінде орналасады, ал өстер белгіленген жұлдыздар бағытында жүргізілген). Жермен байланысты санақ жүйесі инерциялы емес, бірақ инерциялы еместігімен байланысты эффектілер салыстырмалы аз (Жер өз өсінен айнала және Күнді айнала қозғалады), сондықтан көптеген есептеулерді шешу кезінде оны инерциялы деп санауға болады.