Анализ әдістерінің сезімталдығы, қайталанымдығы, анықталу шегі, дәлдігі немесе дұрыстығы

Анализ әдістерінің негізгі сипаттамасы ретінде; сезімталдықты, анықтау шегін, қайталанымдылықты және дәлдігін айтуға болады.

1) Сезімталдық – бұл өлшенетін сигнал «у» – тің концентрацияға «с» – ға байланысты өзгеруін сипаттайтын параметр. Сезімталдықты сандық жағынан бағалау үшін сезімталдық коэффициенті S қолданылады.

немесе . Осылайша S – бұл функциясының бірінші туындысы. Практикада у пен с арасындағы түзу сызықты байланысты (14.1-сурет) қолданған тиімді болып табылады: , бұндағы – сезімталдық коэффициенті; – бұл с = 0 – ге тең (анықталатын компонент жоқ) болғандағы у – тің мәні. Яғни бос сынамадағы у –тің мәні.

y

b

a=tg

c

 

 

14.1- сурет.

Градуирлеу графигі

 

 

Осыдан, – деген у пен с арасындағы байланысты көрсететін түзу сызықтың көлбеу бұрышымен анықталатынын көруге болады. Бұл қисықтарды градуирлеу графигі деп атайды.

2) Қайталанымдылық – өлшеу нәтижесі бойынша кездейсоқ қателерді және қайталанатын (параллельді) өлшеулердің бір-бірінен ауытқу дәрежесін көрсететін мән. Қайталанымдылық критерийі ретінде өлшеулердің орта мәнінен () ауытқуды ()және максимальды мәнмен минимальды мән арсындағы айырмашылық аумағын () айтады. Егер у мәндерінің ауытқу дәрежесі қалыпты таралу яғни Гаусс теңдігімен сипатталса, онда қайталанымдылықты бағалау үшін дисперсияны V, стандартты ауытқуды S немесе салыстырмалы аауытқуды S_r есептейді:

;

; ;

Әдетте аналитикалық сигналды өлшеу нәтижелері қалыпты таралу заңына бағынады.

3) Анықтау шегі, - сенімді Р ықтималдығы бойынша анықталатын ең төменгі концентрация:

,

бұндағы у_{мин –} аналитикалық сигналдың берілген құрылғыда өлшеуге болатын шекті (ең аз) мәні;

– осы шаманың бос сынамадағы орташа мәні.

S – сезімталдық коэффициенті.

у_мин бағалау үшін k – статистикалық критерийін (сенімді ықтималдықты сипаттайтын коэффициент) және S_бос (бос тәжірибенің стандартты ауытқуы) мәндерін қолданады: .

y

c

cmin

ymin ksхол yхол

k – коэффициентін 2,3, және одан жоғары (әдетте 3) деп алады. k – нің мәні үлкен болған сайын сигналды анықтаудың сенімді шегі үлкен болады (14.2-сурет).

14.2-сурет. Анықтау шегі мен минимальды аналитикалық сигнал арасындағы байланыс

 

4) Дәлдігі – өлшенген шаманың шындығында алыну керек мәнге жақындығын көрсететін параметр. Дәлдік систематикалық қатемен анықталады. Ал систематикалық қате – ол құрылғының жұмысына, оның шкаласынынң көрсетулеріне, аналитиктің жеке ерекшеліктеріне, есептеу қателеріне (жуықтау дәрежесі) және ең негізгісі методикалық қателерге байланысты болады.

Методикалық қатенің пайда болуы мынаған байланысты:

1) анализденетін материалдың біртекті болмауы;

2) анализ әдісінің дұрыс таңдалмауы;

3) анализденетін объектіге қоспалардың әсер етуінен;

4) еріткіштердегі қоспалардың әсерінен.

Анализ нәтижесінде байқалған систематикалық қателерді жою жолдары мынадай:

1) құрамы мен қасиеттері дәл анықталған, ресми белгіленген және арнайы дайындалған стандартты үлгілерді қолдану;

2) нақты мөлшердің (үлгінің, өлшендінің) салмағын өзгерту арқылы;

3) қоспа қосу әдісін қолдану арқылы;

4) анализ нәтижесін тәуелсіз әдістермен салыстыру арқылы.

Егер нағыз алыну керек мән белгілі болса, онда дәлдік дегеніміз ол , яғни нағыз шын мән мен орташа мәннің айырымы. Әдетте нағыз шын мән белгісіз болады, оған жақынырақ мән алынады. Егер систематикалық қате анықталып, содан соң жойылса, онда анықтау нәтижесін былай көрсетеді:

Бұндағы – орташа мән; S – стандартты ауытқу; n- анықтаулардың саны: t_p - Стьюдент коэффициенті.