ксперттік жүйе қабықшасының функциялары. «Енгізу-шығару» функциясы.

Қабықша. Бір есепті шешу үшін дайындалған ЭЖ программасын сол типті басқа есепті шешу үшін де пайдалануға болады. Программаның білімбер қосылған бөлігін алып тастап,оның онына жаңа есептің білім қорын ыңғайлы түрде қосса болғаны.Осылайша білім қорынсыз құрылған программаны қабықша жүйе деп атайды.

ЭЖ-дің қабықшаларын қолдану.

ЭЖ-ның қабықшасы. ЭЖ-ның қабықнасы деп белгілі мәселені шешуге арналған білім базасы қосылған арнайы процессор. Көп жағдайларда программалау тілдерін қолданғаннан қарағанда қабықшаны қолданғанда ЭЖ-ны құру әлде қайда тез және оңай болады. Экономика және бизнесте барлық ЭЖ-ларды қабықша көмегімен құрады.

Экспертті жүйелердің қабыршағы деп аталатын бағдарлама класы, бағдарлама жасай алмаййтындарға аналогті мәселелерді шешкен, бағдарлама жасай алатындардың нәтижелерімен қолдану болатын мақсатпен құрылды. Сөйтіп, EMYCIN [8] бағдарламасы қосымшада медицинаның басқа облыстарында MYCIN жүйесінің архитектурасын қолдануға мүмкіндік береді. На базе EMYCIN базасы негізінде медицина (мысалы, өкпе аурулары диагностикасы үшін PUFF жүйесі), сонымен қатар басқа да білім облыстарына эксперттік жүйелер жете зерттелінді, мысалы SACON құрылымдық талдау бағдарламасы. Қабыршақтар міндеттердің жеткілікті жіңішке класына бейімделген бағдарламалар болып табылатыны әбден белгілі, алайда сол немесе басқа бағдарлама негізінде қабыршақ құрылған бағдарламасынан әлдеқайда кең. С EMYCIN жүйесінің авторы Ван Меле қабыршақтар мәселелерді шешу үшін арналған әмбебап архитектура болмайтынын бірінші болып атап кеткен. Онымен жете зерттелген EMYCIN жүйесі дедуктивті амал арқылы болжамға шешуге еліктейтін, деректердің үлкен көлемді диагностикалау мәселелеріне бейімделген.

5.Эксперттік жүйелердің көмегімен шешілетін тапсырма түрлері

ЭЖ-ні жасақтау мүмкін болған кезде, ақталғанда және инженер білімінің әдістері шешілетін есепке сәйкес келгенде ғана ЭЖ-ні қолдануға болады. Берілген қосымшаға ЭЖ-ні жасақтау мүмкін болу үшін, келесі талаптар біруақытта орындалуы жеткілікті:

1) Берілген облыста бастаушы маманмен салыстырғанда жақсы білетін эксперт бар болса; 2) Ұсынылатын шешім бағалануына эксперттер жарасуы керек, әйтпесе жасақталған ЭЖ-нің сапасын бағалауға болмайды

3) Эксперттер вербалдауға (табиғи тілде түсіндіруге) және өзінің қолданған әдістерімен түсіндіруге қабілетті, керісінше жағдайда эксперт білімдерін "шығаруына" немесе ЭЖ-ге салынуына сену қиынға соғады.

4) Тапсырманы шешу әрекетті емес пайымдауды ғана талап етеді;

5) Есеп өте қиын болмауы керек (яғни, оның шешілуі эксперттің сағатын немесе күнін ғана алуы керек, аптасын емес);

6) Тапсырма ресми түрде жазылмаса да, жеткілікті "түсінікті" және құрылымды облысқа жатуы керек, яғни, негізгі түсініктемелер, қатынастар,тапсырманы шешудің белгілі әдістері (ең болмағанда экспертке) белгіленуі керек;

7) Тапсырманы шешу үшін "дұрыс ақыл" қолданбау керек, себебі осындай білімдерді жасанды интеллект жүйесіне салу (жеткілікті санда) әлі жүзеге асырылмай тұр.

Берілген қосымшада ЭЖ-ні қолданылуы болып, бірақ ақталуы болмауы мүмкін. ЭЖ-ні қолдану келесі факторлармен ақталуы мүмкін:

1. тапсырманы шешу маңызды эффекті алып келуі мүмкін, мысалы, экономикалық;

2. адам-экспертті қолдану экспертің саны жетпегендіктен немесе әр түрлі ортада біруақытта сараптаманы өткізу қажеттілігінен мүмкін болмайды.

3. ЭЖ-ні қолдану экспертке ақпаратты жіберу кезінде жіберілмейтін уақыт кезде немесе ақпарат жоғалту болған жағдайда жөнді болып есептелінеді

4. ЭЖ-ні қолдану адамға жау болатын айналада тапсырманы шешу жөнді болып есептеледі. Қосымша ЭЖ-нің әдісіне сәйкес келеді, егер шешіліп отырған тапсырма келесі сипаттамаларға ие болса:

1) тапсырма математикалық әдістер мен дәстүрлі бағдарламалауда қабылданғандай санды манипуляциялаумен емес, символды манипуляциялау арқылы табиғи әдіспен шешілуі мүмкін (яғни, символды пайымдаулар арқылы).

2) тапсырма алгоритмді емес, эвристикалық табиғатқа ие болу керек, яғни оның шешімі эвристикалық ережелерді қолдануды талап ету керек. Кейбір формалды процедуралар көмегімен шешіле алатын тапсырмалар ЭЖ-ні қолдануға сәйкес келмейді.

3) тапсырма ЭЖ-ні жасақтауға кеткен шығынды өтеу үшін жеткілікті деңгейде қиындау болу керек. Алайда, ол өте қиын да болмау керек, ЭЖ оны шеше алатындай болған жөн;

4) тапсырма, ЭЖ әдістерімен шешіле алатындай жеткілікті деңгейде қысқа әрі мәнді болу керек. ЭЖ-ні жасақтау кезінде, заңды түрде, “тез түптұлға” концепциясы қолданылады. Бұл концепцияның мәні өңдеушілер бірден соңғы өнімді шығаруға тырыспайды. Бастапқы кезеңде ЭЖ-нің түптұлғасын құрады. Түптұлғалар екі қарама-қайшы келетін талаптарды қанағаттандыру керек:

Бір жағынан, нақты қосымшаның қарапайым тапсырмаларын шешу керек, басқа жағынан, олардың өңдеу уақыттары мен еңбекөнімділігі аз мәнді болу керек. Ережеге сай, көрсетілген талаптарды қанағаттандыру үшін түптұлға құру кезінде жобалау процесін тездететін әр түрлі амалдар қолданылады.

6.Сараптамалық жүйелерді қамтамасыздандырудың жеңілдетілген алгоритмі

‘’’Сараптамалық жүйе’’’ (Экспертная система; expert system) — жасанды интеллект әдістері мен пайдаланушы ұсынатын деректер негізінде жағдайды ұқсастыруға, диагноз қоюға, болжам жасауға, шешімді өзгертуге, әрекетті таңдауға, ұсыныс беруге қабілетті білімдерді қамтитын программалық және аппараттық құралдардың жүйесі.'Сараптамалық жүйе, әдетте, кейбір пән саласына (мысалы, жүрек-қан тамырлары ауруларына диагноз қою мен емдеудің сараптау жүйесі) бейімделеді және осы саладан білімді алуға, жинақтауға, түзету енгізуге, белгілі білімдерден жаңа білім тудыруға, осы білімдердің негізінде практикалық мәселерді шешу мен шешу барысын түсіндіруге қабілетті болады. Мәліметтер базасы, сақталған деректер, заңдылық пен ережеден басқа сараптамалық жүйеге программа-шешім шығарғыштар, жоспарлау міндетін орындаушылар, мәселе шешуді іздестіру, толық және айқын емес білімдерден логикалық қорытынды шығару механизмі кіреді. Сараптамалық жүйені жасаусараптамалық жүйенің түпнұсқасын — алғашқы нұсқасын даярлаудан басталады. Содан кейін оны ұзақ уақыт көп кезеңді сынақтан өткізіп жетілдіреді. Сараптамалықжүйені программалауға негізінен Лисп,Пролог, Си тілдері қолданылады

Сараптамалық жүйелер мен жасанды интелект жүйелеріндегі білімді ұсыну үшін, мәліметтер қорының құрылымын және мәліметтер қорындағы сұраныстар өрнегі үшін, командалық тілдердегі операциялық жүйелердің мүмкіндіктерін жариялау үшін, бағдарламаларды бағдарламалау тілінде беру үшін, жобалауды автоматтандыру жүйелерінде және физикалық объектілерді сипаттау үшін және т.б.