ісжегі қуысын егеп- тазалау кезеңдері. 2 страница

3.8.-сурет Блек бойыншаV класты тісжегі қуыстары: а ― 13- тістегі мойын бөлігінде орналасқан тісжегі қуысы; б — Блек бойынша V класты тісжегі қуыстарын егеп- тазалау нұсқалары.

V КЛАСТЫ ТІСЖЕГІ ҚУЫСЫН ПЛОМБЫЛАУҒА АРНАЛҒАН МАТЕРИАЛДАР

3.10. БЛЕК ЖҮЙЕСІ БОЙЫНША VI КЛАСТЫ ТІСЖЕГІ ҚУЫСЫН ЕГЕП- ТАЗАЛАУ ЖӘНЕ ПЛОМБЫЛАУ

VI класты тісжегі қуысына (3.9-сурет) күрек, сүйір тістердің кесу қырларында, кіші және үлкен азутістердің төмпешіктерінде орналасқан тісжегі қуыстарын жатқызады. Егеп- тазалау алдында көшірме қағаз көмегімен окклюзиялық жанасу нүктелерінің окклюзиялық қарым-қатынасын анықтайды. Егеп- тазалау кезінде келесі ерекшеліктерді ұмытпау керек:

•зақымданған тіндер аймағын егеп- тазалау әдісі;

•кіреуке шеттерінде қиық қалыптастыруғы болмайды. Бұл ұсыныс жиі кездесетін өте үлкен емес, тек қана VI класты қуыстарға жатады.

VI КЛАСТЫ ТІСЖЕГІ ҚУЫСЫН ПЛОМБЫЛАУҒА АРНАЛҒАН МАТЕРИАЛДАР

3.9.-сурет. Блек бойынша VI класты тісжегі қуыстары: а — 14- тістегі тісжегі қуысы; б — астыңғы жақтағы алдыңғы тістердегі қуыстар

3.11. ТІСЖЕГІНІ ЕМДЕУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН МАТРИЦАЛЫҚ ЖҮЙЕ

Тістерді пломбылау кезінде қолданылатын аспаптардың ішінде матрицаларға және матрица ұстағыштарға өте үлкен орын беріледі. Матрица дегеніміз тістің тісжегі үдерісімен зақымдалған қабырғаларын бөліп тұратын және қойылған пломбалық материалды қатқанға дейін ұстап тұратын, пломбылау кезінде тіске анатомиялық пішін беруге мүмкіндік туғызатын металл немесе пластик пішіндес аспап. Матрица тіске тез салынып, тез алынуы керек. Бұл іс- шаралар дәрігер- стоматологтың көп уақытын алмау және тіс тіндері мен пломбаның пішінін бұзбауы керек.

Матрицалардың пішін үйлесімі тістің бұзылған бөлігінің пішінін қалпына келтіруін қамтамасыз ету және қызылиек тіндерін немесе коффердамды пломбалық материалдан оқшаулап тұру керек.

Матрица тісте мықты орналасып, пломбалық материалды нығыздау және қатаюы кезінде қозғалмауы қажет. Матрицаны тісте бекіту үшін арнайы қондырғы ― матрица ұстатқыштарды қолданады.

«Матрица — матрица ұстатқыш» жүйесі пациентке ыңғайсыздық сезімін туындатпауы қажет. Матрица ұстатқыш процедураны жасауға кедергі жасамауы керек, өте үлкен болмауы тиіс.

Матрицаларды екі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа тістің толық шеңберін қамтитын таспалы матрицалар жатады. Мұндай матрицаларды Тоффлемайр типтес матрица ұстатқыштармен бекітеді. (3.10- сурет).

Секциялық матрицалар тістің зақымдалған бетін ғана жауып тұратын және тіс пішінін қалыптастырушы матрицалар. (3.11, 3.12-сурет). Матрица ұстатқыш матрицаның пломбыланатын қуыстың барлық қабырғалармен тығыз болуын қамтамасыз етуі керек.

Матрица және матрица ұстатқыш қолданар алдында тез залалсыздандырылуы тиіс. Матрицалардың тек бір ақ рет қолданылатынын естен шығармау керек. Тіске матрицаларды қоярда келесі ережелерді сақтау керек.: Матрицаның қызылиекке қараған шеті пломбыланатын қуыстың қызылиек қабырғасынан 0,5-1,0 мм төмен орналасуы керек. Бұл матрицаның тісаралық сыналармен бір мезгілде қысылуын қамтамасыз етіп, пломбалық материалдың матрица мен тіс қабырғасы арасынан шығып кетпеуін және пломбалық материалдың қызылиекті жарақаттауынан қорғайды. Матрицаның окклюзиялық шеті жиектік айдаршықтан 1-2 мм жоғары орналасуы керек. (3.10-суретті қараңыз).

3.10.-сурет. Матрицалық жүйе «Тоффлемайр»: а — матрицаны матрица ұстатқышта бекіту; б — матрицаның қызылиектік және окклюзиялық шетінің пломбыланатын тіспен өзара қатынасы; в — матрица ұстатқышты тіске бекіту; г — матрицаны медиалды окклюзиялық және медиалды окклюзиялық дисталді қуыстарды пломбылау кезіндегі орналасуы.

3.11.-сурет. «Composi Tight 3D» секциялық матрица жүйесі (а); тіске бекітілген секциялық матрица (б)

Матрицалармен жұмыс істеу кезіндегі ең маңызды шарт ― тіс аралық сыналарды қолдану. Матрицаны қойғаннан кейін оны сыналармен бекіту керек.

Қазіргі кезде ағаш және пластиктерден жасалған әр түрлі мөлшердегі сыналардың кең ауқымды түрлері шығарылуда.

Тіс аралық сыналар көп қызмет атқарады. Ең алдымен олар матрицаның пломбыланатын тістерге тығыз қысылуын қамтамасыз етіп, және пломбалық материалдың тісаралық кеңістікке түспеуін, оның қызылиекті жарақаттамауын қамтамасыз етеді. Пломбаның салбыраңқы шеттері пломбалау кезіндегі ең ауыр асқынулар болып келеді. Себебі, тісаралық кеңістікке түскен пломбалық материал қызылиек бүртікшесін жарақаттау нәтижесінде жергілікті пародонт қабынуыны пайда болуына әсер етеді. (3.13-сурет). Тіс аралық сыналардың келесі маңызды қызметі – тіс арасына енгізу кезінде тістердің сепарациясы жүреді. Матрицаны алғаннан

кейін тістер бір-біріне жақындап, тығыз жанасады. Егер тістердің арасында сеперация жүргізілмесе, онда көрші тістер арасында матрица қалыңдығына сәйкес келетін саңылау қалады. Бұл тіс арасында жанасу нүктесінің қалыптаспауына және сол араға тамақ қалдықтарының түсуіне әкеліп соғады. Тіс аралық сыналарды тістердің арасына енгізу кезінде сынаның ұшы пломбыланатын қуыстың қызылиек қабырғасынан төмен тұруын қамтамасыз ету керек.

3.12-сурет. «V3 Ring» секциялық матрица жүйесі: а — матрицалар, шеңберлер және тістер аралық сыналар жиынтығы; б — қысқаштар; в — 14 тіске қою тәсілі.

Сынаның қыр негізі екі көрші тістің мойын деңгейінде орналасуы тиіс..

Егер сынаның қыр негізі матрицаға қызылиек қабырғасынан жоғары тірелетін болса, онда сынаны тістердің арасына енгізу кезінде пайда болған қысым нәтижесінде матрица деформацияға ұшырап, пломбаның пішін үйлесімі бұзылады. (3.13-суретті қара).

3.13. сурет. II класты тісжегі қуысын пломбылау кезінде тіс аралық сыналарды қолдану: а ―- тіс аралық сыналардың болмауы пломбаның салбыраңқы шетінің қалыптасуына алып келеді; б ―- дұрыс қойылмаған сына пломбаның және матрицаның деформациялануына әсер етеді; в ―- тісаралық сынаның дұрыс орналасуы; 1―-тіс аралық сына; 2 ―- матрица; 3 ―- пломба; 4 ―- пломбаның салбыраңқы шеті.

3.12.ТІСТЕГІ ТІСЖЕГІНІ ЕМДЕУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ПЛОМБАЛЫҚ МАТЕРИАЛДАР

Тістің ішкі құрылымдарын сыртқы фактордың әсерінен оқшаулау мақсатында егеп- тазаланған қуыстарды қандай да бір пломбалық материалдармен тығыз толтырады. Кіреуке және дентиннің түсін, жылтырлығына сәйкес келетін материалдарды реставрациялық немесе қайта қалпына келтіруші материалдар деп атайды.

Тістерді пломбылау ― бұл пломбалық материалдардың көмегімен тістердің қызметін қалпына келтіретін емдік процедура, ал қайта қалпына қелтіру (реставрация) ― тістің алғашқы пішінін толықтай қалпына келтіретін емдік және көркемдік жұмыспен қосарланған элементтен тұратын процедура.

Пломбалық материалдар қолдануына қарай тістерді тікелей немесе тікелей емес пломбылауға, герметизациялауға арналған материалдар болып бөлінеді.

Жабысқақтық жүйе жеке пломбалық материал болып табылмайды.

I. Тістерді тікелей пломбылауға арналған материалдар.

1. Уақытша пломбылауға арналған материалдар.

2. Төсемдік материалдар:

•емдік;

•аралық.

3. Тұрақты пломба қоюға арналған материалдар:

•цементтер (минералды, полимерлі);

•металлқұрамдас пломбалық материалдар (амальгама);

•полимерлі пломбалық материалдар, олардың өзі екі түрлі болады

(толықпаған ― акрил немесе эпоксид шайыры негізінде жасалған пластмассалар; ал толыққан — композиттер;, компомерлер, ормокерлер).

II.Тікелей емес пломбылауға арналған материалдар:

•металды;

•керамикалық;

•полимерлі.

III. Беттік герметизациялауға арналған материалдар:

•табиғи сызаттарды (фиссуралы);

•реставрация бетін жабуға арналған герметиктер.

IV. Адгезивті немесе жабысқақты жүйе:

•өздігінен қатаятын (химиялық жолмен қатаятын);

•сәулемен қатаятын;

•екі түрде қатаятын.

Қатаю тәсілі бойынша материалдарды бірінші –қатты (қолдану кезінде өзінің алғашқы қаттылық консистенциясын өзгертпейді) және дәрігерлік манипуляция кезінде қатаятын материалдар деп бөледі.

Стоматологиялық қатаятын материалдар ― өздігінен немесе химиялық жолмен қатаятын, сәулемен қатаятын және аралас қатаятын болып бөлінеді.

Өндірісте тістің қатты тіндеріне сәйкес келетін материалдардың эстетикалық қасиетін, биологиялық үйлесімділігін жақсарту жолдарын жаңартумен айналысуда. Бірден керемет болатын пломбалық материал жоқ. Сондықтан барлық пломаблық материалдарға төмендегі талаптар қойылады.

• қажалуға механикалық қаттылық және беріктік;

•жылуөткізгіштігі төмен болуы керек;

•материалдың кеңею коэффиценті тіс тіндерінің кеңею коэффицентіне сәйкес келуі;

•материалдың қуыс қабырғаларымен химиялық және шағын механикалық байланыс құруы;

•ұзақ уақыт пішінін және көлемін өзгертпеуі;

•пломбылау үдерісі және қатаю кезінде ылғалға тәуелділігі төмен болу керек;

•тіс тіндерінің түсіне сәйкес келуі керек;

•жақсы пластикалық қасиеті болуы;

•рентгенконтрасты;

•тісжегіге қарсы әсері;

•қолдануда қарапайым болуы;

•қолдану мерзімі ұзақ болуы;

•сақтау және тасымалдауда ерекше талапты қажет етпеуі керек.

3.12.1. ТІСТЕРДІ УАҚЫТША ПЛОМБЫЛАУҒА АРНАЛҒАН МАТЕРИАЛДАР

Тістерді уақытша пломбылауға арналған материалдар тісті бір кезеңде емдеуге мүмкіндік болмаған жағдайда тістің қатты тіндеріндегі қуыстарын нығыз жабуға арналған. Уақытша пломбалық материалдарды тістердегі қуыстарды 1-4 тәулікке жабуға арналған материалдар деп бөледі. Осы мақсатта жасанды дентиннің судағы шыландысын, дентин қойыртпағын, мырышоксидті эвгеноль цементін қолданады.

Тіс қуысы ашылған ұлпа мүйізшесіне мышьяк қойыртпағын және сұйық емдік дәрілік заттарды қою кезінде дентин қойыртпағымен қуысты жабуға қолдануға болмайды. Ресейде қазіргі кезде осы топтың келесі препараттары бар: Дентин қойыртпағы, IRM, Temp Bond, Zinoment.

Бұл материалдардың үлкен кемшіліктері ― құрамында композиттік материалдың жабысу және қатаю үдерісін төмендететін эвгеноль болуы.

Соңғы жылдары көптеген өндіруші фирмалар эвгеноль орнына композиттік материалдарға негативті әсер етпейтін және материалдардың қораптарында

«NEЃ»(non evgenol) немесе «Evgenolfree» белгісі бар материалдар шығаруда.

Құрамында эвгеноль жоқ, тістерді уақытша пломбылауға арналған материалдарға «Cavit, Cimpat, Ciprospad, Temp Bond NEЃ және рессейлік Темпопро» материалдары жатады.

Тістерді уақытша жабуға арналған, сәулемен қатаятын материалдар өндіріліп, қазір кезде қолдануға берілген: «Clip», «Climpat LC», «Fermit-N», «Темпе Лайт».

Уақытша пломбалық материалдарды бірнеше аптадан 6 айға дейін қояды. Тістерді уақытша жабуға мырыш фосфатын, мырышты еэвгенолды, поликорбаксилатты цементті және шыныполиалкенатты цементті жиі қолданады.

3.12.2. ТӨСЕМДІК МАТЕРИАЛДАР

Төсемдік материалдар дентин, кейде ұлпа мен тұрақты пломба немесе уақытша пломба арасындағы аралық қабаттағы материал болып табылады.

Емдік және аралық төсем деп екіге бөлінеді.

Емдік төсемдер терапиялық және қорғаныс қызметін атқаратындықтан мынадай қасиеттерге ие болуы керек:

•тіс ұлпасын тітіркендірмеу керек;

•қабынуға қарсы, микробқа қарсы, дентин түзуші әсер етуі керек;

•астындағы дентинді жақсы қорғау керек.

Бір төсем толыққанды емдік- спектрлі әсер етпейді. Сондықтан ұлпа қабынуы кезінде алдымен күшті, қысқа мерзімді жансыздандырушы және қабынуға қарсы әсері бар емдік төсемді қояды. Мұндай төсемдер тез даярланады немесе даяр түрлері де болады.

Олардың құрамында глюкокортикоидтар (гидрокортизон, преднизолон) немесе стероидты емес қабынуға қарсы (индометацин, мовалис, диклофенак) әсері бар препараттар болады. Емдік төсемдер құрамында микробқа қарсы әсері бар препараттар болады: хлоргексидин, метронидазол, гипохлорид натрий.

Мұндай емдік төсемдерді емдік нәтижесі төмен болуына байланысты өте сирек қолданады. Қабыну үдерісі басылғаннан кейін бұл емдік төсемдерді орынбасушы дентиннің түзілуін ынталандыратын төсемдермен алмастыру керек. Міне, осындай төсемдер ұзақ уақыт әсер етуі қажет. Оларды тұрақты пломбаның астына қоюға болады.

Кальций гидроксиді негізінде жасалған материалдар бүгінде кеңінен қолданыс тапты: «Dycal»; «Life»; «Alkaliner»; «Calmicol», «Calmicol LC».

Бұл препараттар қойыртпақ-қойыртпақ негізінде (негізгі және қатайтушы) бірдей көлемде алынып араластырылатын материал ретінде жасалған. Материалды дентин аймағына жұқа қабатпен тіс ұлпасы жақын орналасқан аймаққа қояды. Материалды тісжегі қуысына апарып қоюға арналған, түйме сияқты, бірақ бас жағы үлкенірек арнайы зонд жасалған. Материал ауыз қуысының жылылығынан және дентин түтікшелеріндегі сұйықтық әсерінен тез қатаяды.

Материалдар өте аз салмақты ғана ұстап тұратындықтан (фосфат цементтен қысымға беріктілігі 10–15есе аз), үстінен шыныполиалкенатты цементпен жабу керек. Кальций гидроксидтің үстін аралық лактарды қолданып жабу тәсілі өзін ақтаған жоқ. Гидроксидқұрамдас препараттардың кемшілігі ― тұрақты пломба астында өзінен- өзі еріп кетуі болып келеді.

Аралық төсемдер дегеніміз тіс ұлпасын тұрақты пломбалардың улы әсерінен қорғауға арналған материалдар. Цементтерді сұйықтықпен араластырғаннан кейін пайда болатын қышқылдар қалдығы, ал композиттердің қатаюынан кейін пайда болатын бос радикалдар тіс ұлпасына улы әсер етеді. Өздігінен қатаятын композиттердің қатаю үдерісінен кейін пайда болатын жылу да тіс ұлпасына зиянды әсер етеді.