олотов-Лучанский В.Б., Мациевская Л.Л., Цаюкова Н.А.
КОММУНИКАТИВТІ ДАҒДЫЛАР
Оқу әдістемелік құралы
ҚАРАҒАНДЫ
2008 ж
УДК
ББК
М
Рецензенты:
Кандидат медицинских наук, доцент В.А. Ткачев, кандидат медицинских наук, доцент М.Ю.Любченко, доктор медицинских наук Г.М. Мулдаева
олотов-Лучанский В.Б., Мациевская Л.Л., Цаюкова Н.А.
Коммуникативті дағдылар
Оқулық әдістемесі -112 б.
Коммуникативті дағдыларды оқитын,медицина жоғарғы оқу орнының 1-2 курс студенттеріне арналған оқулық әдістемесі.Әдістемеде аталған пән бойынша типтік бағдарламамен қарастырылған тақырыптар жөнінде ақпаратты материалдар, жағдайлық есептер, көп таңдаудағы тестілер және глоссарилер көрсетілген.
ҚММА-ның Әдістемелік кеңесінің отырысында талқыланып және ұсынылды
Хаттама №_____
____.________200___ж.
ҚММА-ның Оқу Кеңесімен басылымға бекітіліп және рұқсат етілді
Хаттама №_____
____.________200___ж.
АЛҒЫ СӨЗ
“Коммуникативті дағдылар” – бұл МЖОС - 2006 сәйкес жоғарғы кәсіптік медицина мектебінің “жалпы медицина”, “стоматология”, “фармация” мамандықтарын оқытуға арналған бағдарлама. Коммуникативті дағдылар медицина білімінің бөлінбейтін бір бөлігі болып қаралады және үздіксіз кәсіптік дамуда өте қажет болып есептеледі.Тиімді коммуникация дағдыларысыз дәрігер мен науқас арасында сенімді қатынас құрау және науқастың емге деген сенімділігін жоғарлату мүмкін емес. Коммуникативті дағдылар шешім қабылдағанда,науқас туыстарымен қатынасқанда және денсаулық сақтаудың басқа да мамандарымен,әріптестерімен араласуда көмектеседі.
Осыған байланысты пәннің мақсаты дәрігердің науқаспен,оның туыстарымен және әріптестерімен әртүрлі жағдайларда тиімді қатынасуда дағдыларды құрып,дамыту.
Осы оқу әдістемесі пәннің қазіргі психологиямен, сонымен қатар клиникалық психология тәжербиелерімен байланыстырылып, коммуникативті үрдісті,құрылымын және қатынасу түрлерін сипаттайтын негізгі сұрақтарымен сипатталған. Медицина оқу орындарының студенттерінің коммуникативті компетенттілігінің құралуына және клиникада қатынасу дағдыларын құрауға аса көңіл бөлінеген.Соматикалық аурулар, стоматология тәжірибесінеде және фармацевт жұмысында коммуникативті үрдіс ерекшеліктеріне көңіл бөлінеген.
Әдістеме мазмұны жайлы өз ескертулерін айтып және құптаған рецезенттерге авторлар өз алғыстарын білдіреді.
ІМ. КОММУНИКАТИВТІ ҮРДІС. ДӘРІГЕРДІҢ КОММУНИКАТИВТІ КОМПЕТЕНТТІЛІГІ.
Медицина білімі бойынша Бүкіл әлемдік Эдинбург Декларация федерациясының бекітуі бойынша (1988), әрбір науқас дәрігер ретінде мұқият тыңдаушы, бақылаушы және тиімді клиницист, сонымен қатар қатынасу сферасында жоғарғы қабылдағыштығымен ерекшеленетін адамды кездестіруге мүмкіндік іздейді. Қазіргі уақытта адамның дені сау және сырқаттанған жағдайын көбіне әлеуметті-психологиялық факторлармен анықтайды, яғни бұл көп аурулардың емі адамды қоршаған мөлтек ортаға қатысты мінез-құлықтың аутодеструктивті қалпының тұрақтануына байланысты болғандықтан, өз алдына дәрігердің науқаспен сенімді қатынас құрауына талап етеді (терапевтік қатынасу). Денсаулықтың көптеген мәселелері оның өмір сүру стилімен және мінез-құлық ерекшеліктерімен байланысты болып, соған байланысты дәрігер медициналық сұхбатты жинақтап, науқастың мотивациясын өзгертіп, емдік режимдерді қадағалауына көзін жеткізу, келісімін алу.Осыған байланысты, соңғы жылдарда коммуникациялық және басқа да дағдыларды жоғарғы медицина мектебінде дәрігерлерді оқытатын бағдарламаларды дайындау болды (“Дәрігер-науқас” коммуникация мәселелері бойынша,15-18 маусым 1993 ж. Женева, Әлемдік денсаулық сақтау ұйымы). Дәрігер мен науқас арасындағы жақсы қарым-қатынас емдеу нәтижелеріне, атап айтқанда науқастың функциональді жағдайына және оның денсаулығының субьективті бағалануына әсер етеді.
“Дәрігер-науқас” байланысы өз табиғатында екі жақты ақпарат алмасуды көрсетеді. Дәрігердің көзқарасы бойынша, осы алмасу нәтижесі болып, науқас ауруының алдын алу немесе диагноз қою және емдеу жоспарын анықтау болады. Науқас көз- қарасы бойынша, ауру симптомдары дәрігерге айтылуы қажет.Сондықтан, бұл алмасу тиімді болуы үшін, дәрігер (ақпарат іздеуші) және науқас (ақпарат беруші) қажеттіліктері қанағаттанарлық болуы керек. Бұл алмасу құрылымы күрделі. Яғни,ол ақпарат алу мақсатында қойылған ретті және ретсіз, нақтылайтын және анықтайтын сұрақтармен қажетті ақпаратты алу болып табылады. Бұл алмасуда вербальді емес коммуникация мысалы, үн қатпау, көзқарас, жест, сүйкену маңызды рөл атқарады. Науқас пен дәрігер арасындағы қарым – қатынас 2-ші жылдық ғылыми зерттеудің нәтижесі болса да, Ресейде бұл қарым-қатынастар арнайы орын алған жоқ.Осы зерттеудің ұзақ мақсаты болып, дәрігер мен науқас арасында лингвистикалық қатынасу моделін бекітіп, өз алдында Ресейде және де халық аралық денсаулық сақтауда қолдану болып табылады.
90 жылдар басында барлық ТМД мемлекеттерінің денсаулық сақтау ұйымдастырушыларының байланысы шұғыл дами бастады. Медицина білімі аймағынан, оның ішінде дәрігерлердің кәсіптік жетілдіруі айқындалды. Осыған байланысты ТМД медицина қоғамы бір жағынан, батыс елдерінің дәрігерлері екінші жағынан, медицина этика зерттеулерінің және науқаспен серіктік қатынастарына ерекше көңіл бөле бастады. Нәтижесінде Ресейде ақылы клиникалар негізделіп, америка жерінде ресей дәрігер мамандарына тренинг өткізу мүмкіндіктері туындады. АҚШ-та, Ұлыбританияда, Израилде 90-жылдар аяғынан бастап өтіп жатқан тренингтар мен оқыту семинарларына қазіргі уақытқа дейін Қазақстанның медицина білімінің және денсаулық сақтау мамандары, соның ішінде Қарағанды медицина академиясы белсенді қатысуда. Бірақта мұндай халық аралық тренингтер алынған білімнің тікелей тасымалдануын немесе қолдануын қамтамасыз ете алмайды. Шындығында мұндай жобалардың бастапқы бағасы аралас болды. Сондықтан, бұл жоба жетістіктерге жетуі үшін, біздің дәрігерлік рәсімімізде қолдануымыз керек. ТМД-дағы тарихи дәрігерлік дайындық америкалық, израилдік, ағылшындық дайындықтан көптеп ерекшеленеді. Қазақстан студенттері мысалы, орта мектепті бітірген жастар.Рәсімделген тәжірибе болып, клиникаға ерте кірісу, науқастармен жұмыс жасау, оқулық ауру тарихын толтыру, диагностикалық ізденістерге үйрету,клиникалық ойлауды дамыту жатады. Тұрақсыз және шектелген технология мүмкіндіктеріне байланысты дәрігерлер диагноз қоюда өзінің аналитикалық қабілеттіктеріне сүйенеді.
АҚШ-та, Ұлыбританияда, Израилде студенттер бакалавриатты аяқтағаннан кейін кәсіптік оқу орындарына түседі, ТМД елдерінің студенттерінен оқу ерекшелігі негізінде классиккалық диагностикалаудан көрі технологияға көп көңіл аударады.
Осындай айырмашылықтар нәтижесінеде, дәрігер мен науқас арасында қатынасу бір елге жетістікті болса, ал кейбір елге сәтсіз болады.
1995 жылы методология, әлеуметтік және медициналық зерттеулер нәтижесінде Онг АҚШ-та дәрігер мен науқас арасындағы қатынасты алғашқы мәліметтерін басып шығарды. Біздегі рәсім бойынша жүретін “әкелік” қатынасты, яғни дәрігердің қатынасуда белсенді болып, емдеу жоспарын тағайындауы болса, АҚШ-та науқас көңіл аударудың орталығы болып, екі жақты қатынас жүреді.
Медик-студенттерінің психологиялық дайындығы нәтижесі, болашақ дәрігердің гуманисті әлемдік көзқарасының болуы және оның психологиялық мәдениетінің жеткілікті деңгейде болуы. “Психологияфлық мәдениет” түсінігіне ерекшк көңіл аудару қажет.Профессор Я.Л. Коломинский Я.Л. тұжырымдауы бойынша, психологиялық мәдениет - бұл адамзаттың өз-өзін таныу деңгейі және адамның қоршаған ортаға, табиғатқа және өзіне деген қатынасы және т.б.
Дәрігердің кәсіптік – психологиялық мәдениеті екі блоктан тұрады.Бірінші блок – теориялық немесе теориялы – концептуальді, екінші блок тәжірибелік немесе психологиялық қызмет болып аталады. Психологияфлық мәдениеттің бірінші блогы теориялық қызметтің нәтижелерін көрсетсе, екінші блок психологиялық қызмет көрсетуге байланысты. Бұл қызмет адамның ішкі дүниесіне арналып, өзінің жеке ішкі әлеміне қызмет етеді. Өзін-өзі тану қызметі адамның ішкі немесе басқа да қиындықтарын жеңу қабілетіне байланысты; бұл тұлға шегеінен шыққан, өзіндік ішкі инстанцияның құралуымен байланысты тұлға аралық қызмет.
Осыған орай, дәрігер мамандығының психологиялық қызметі кәсіптік бақылау құндылықтарымен, мақсатымен, психологиялық мәдениетімен байланысты ішкі инстанциялардың құрылуымен жүреді. Бұлар дәрігер маманының қоршаған ортадағы мінезімен ерекшеліктерін анықтап, дәрігердің кәсіптік қызметіндегі өзін ұстауымен және әлеуметтік белсенділігінің психологиялық регулициясын қамтамасыз етеді.
Болашақ дәрігердің бағдарлы құндылықтарымен және мотивациялық сфераның құрылуымен жүретін, кәсіптік құндылықтар жүйесі және медициналық қызмет арасында айқын бағдарлы өз-ара қатынас жақсы дамыған. Медицина қызметіндегі ең қажет мотиватор болып,қызметіне бағдар беріп,қажеттіліктерін және қызығушылықтарын анықтайтын құндылық жүйесі болып табылады.
Бұл байланыста коммуникативті үрдістің және оның компоненттерінің қыр-сырын танып білу асак қажет.Кәсіптік компетенттіліктің ең қажет бөлігі коммуникация түсінігі және қатынасу дағдылары болып табылады.
Коммуникативті үрдіс – жақтардың өзара қабылдауымен (перцепция) және ақпарат алмасып қатынасуы (интеракция) арқылы субьектілердің қарым-қатынасының динамикалық жүйесімен түсіндіріледі.
Дәрігердің психологиялық компетенттілігінің (оның ішінде коммуникативтілігі) және терапиялық қатынасының дайындығы, сонымен қатар, кәсіптік қызметінің ерекшеліктері мен құндылықтары мыналарға байланысты:
- бұл қатынасу сферасындағы құндылық, “адам-адам” сферасында және дәрігердің қызметіндегі жетістіктері тек қана оның жоғарғы медициналық дайындығына ғана байланысты емес, яғни жалпы адамшылық мәдениеті, оның жеке әлеуметтік- психологиялық аспектілеріне де қатысты;
- отандық медицинада ауруға социопсихосоматикалық қатынас қажет себебі: дәрігердің науқаспен сенімді қатынас құрап, психологиялық қатынас арқылы ақпарат жинау және диагнозды жеткізуде, оған нұсқаулар беруде қажет болып табылады.
- Терапиялық “дәрігер-науқас” альянсының құрылуының шарты болып табылатын, коммуникативті компетенттілік науқастың емдеу үрдісінде субьективті орынды алады;
- Жас маман дәрігерлерге науқас психикасында ауру салдарынан өмірге, жұмысқа, жақын адамдарына және өзіне деген қатынасының әртүрлі өзгерулерімен кездеседі (Б.Д. Карвасарский, 1982; Н.Д. Лакосина, 1984; В.П. Петленко, 1989).
Кәсіптік ортада және қоршаған ортасында жетістікті қызмет етуде тұлға аралық құралып, кәсіптік тәжірибе жинау дәрігердің коммуникативті компетенттілігін сипаттайды. Бұл анықтамадан коммуникативті компетенттілік тек қана индивидке тән қасиеттерге байланысты емес, яғни қоршаған ортада болып жатқан өзгерістермен, (денсаулық сақтау жүйесінде) маман дәрігердің әлеуметтік мобильдігіне де байланысты екенін көреміз. Коммуникативті компетенттілік психологтармен мынадай болып анықталады: адамдар арасында шыңдалып, құралатын қатынас (тұлға аралық тәжірибе). Тұлғааралық тәжірибе ұжымда құралады. Адамның коммуникативті компетенттілігінің бірінші және негізгі белгісі болып, коммуникативті компетенттіліктің жай ғана жеке қасиет емес бірін-бірін түсінуіндегі адам есінің нақты бір жағдайы. Дәрігердің коммуникативті мәдениетінің тағы бір көрінісі болып, науқастың жеке қасиеттеріне тәуелсіз, науқасқа оң эмоциональді қатынасына кәсіптік көзқарастарымен қарап, дәрігердің медициналық қарым-қатынасына коммуникативті дағдылардың және біліктілігінің толық кешенінің болуымен сипатталады (науқаспен терапевтік альянстың құралуы).
Дәрігер емінің психологиялық тиімділігімен жүретін, дәрігердің коммуникативті компетенттілігі байқалады:
· интеракцияның оң бағытында және қарсы келу реакциясының болмауы;
· эмпатияның және өзін бағалаудың жоғарғы деңгейінде;
· қарым-қатынастың белсенді қатысушысы ретінде, басқа адамға құндылық ретінде қарау;
Дәрігердің коммуникативті компетенттілігінің құралу мәселелері тәжірибелік аспектілерде кең тараған, отандық денсаулықсақтаудың сырқатқа және денсаулыққа әлеуметтікпсихосоматикалық әрекеті және дәрігер мен науқас арасындағы емдік үрдістегі терапиялық бірлестікті жақсарту болып табылады (терапиялық альянс). Терапиялық бірлестіктегі «дәрігер-науқас» диадасындағы қатынасты құрау қазіргі көз-қарас бойынша -әлемде адамның өмірлік қызметінің бүтіндігінің бұзылуы деп қаралады.
Соңғы онжылдықта, «органикалық» және «функциональді» сырқаттар негізінің арасында таластар туындайды. Медициналық мамандар аурудың көптеген этиологиялық факторлар әсерінен дамитынын түсіне бастады. Оның ішінде психологиялық және әлеуметтік факторлар роліне ерекше қызығушылықтар туындады. Мұндай жаңа бағдар тәжірибелік медицинаның көру аймағын кеңітеді: науқас бұрынғыдай қандай да бір аурудың тасымалдаушысы ретінде ғана емес, сондықтан «ауру индивидум мен әлеуметтік құрлыстардың дұрыс емес қатынасының әсерінен дамиды» деген тұжырымды растайды.
Қазіргі медицина соматикалық сфераның және аурудың медициналық моделдеріне әлеуметтік этиология заңдылықтарын атап көрсетеді. Денсаулыққа әлеуметтік-психологиялық әрекеті, қазіргі медицинаның саноцентрикалық парадигмі патоцентрикалық парадигмге адекватты болып келеді.
Дәрігердің коммуникативті компетенттілігі науқаспен терапиялық альянс құраудың негізінде жатыр:
· науқастың вербальді және вербальді емес қатынасу белгілерін дұрыс танып біліп және одан іске қатысты қажетті ақпараттарды мейілінше көбірек алу;
· тиімді диагностика жасау тек қана тәндік симптомдарды ғана анықтау емес, сонымен қатар соматикалық симптомдардың психологиялық және әлеуметтік табиғаттарын анықтау, емнің басқаша жоспарын талап етеді;
· тиімді коммуникативті дағдылардың науқасқа тағайындалған емін қабылдауға және науқастың емді құптауына оң әсер ететіндігі зерттелді; Тағайындалған емге бойын ұсынбау медицинаның күрделі мәселесі болып табылады. («Дәрігер-науқас» мәселелерінің кеңестері, 15–18 маусым 1993 ж. Женева, Әлемдік денсаулықсақтау бірлестігі);
· науқастарға адекватты медициналық ақпараттарды жеткізу және денсаулықты жақсартуда, сонымен қатар аурудың алдын алудағы салауатты өмір сүруге насихаттау арқылы дәрігердің ролін жоғарлату;
· аурудың әр-түрлі көріну формаларына әсер ету (эмоциональді, интеллектуальді, себепті) және компенсаторлы механизмдерді белсенділеу, науқас тұлғасының психосоматикалық потенциалын жоғарлату, оның әлеммен байланысын қайта қалпына келтіруге көмектесу, үйреншікті қорқынышты жеңу, аурумен пайда болған стереотиптерді бұзу және сау көзқарасты тудыру;
· «дәрігер-науқас» қарым-қатынасындағы ерекше деликатты жағдайларда дәрігерлердің тиімді әсері, мысалы науқастың жазылмайтын аурумен ауруы немесе науқас туыстарына оның қайтыс болатындығы жөнінде жеткізу және т.б.
Шет ел авторларының зерттеулері, дәрігер жағынан нашар коммуникация науқастың және оның туыстарының емге деген қанағаттанусыздығының басты факторы екенін және олардың бақытсыз жағдайларға әкелетіндігі немесе соттық талдаулардың себебі екендігін дәлелдеді (Evans et al., 1991; Simpson et al., 1991; Fallowfield, 1992).
«Дәрігер-науқас» диадасындағы терапиялық альянстың сенімнің негізінде құралуы терапияның жетістігі болып табылады. Бірақ, қазіргі уақытта дәрігер мен науқас қатынасы патерналистік сипатта, яғни субъекті-объекті қатынастың болуы, оның үш басты себебі бар: 1) дәрігер көбіне терапиялық үрдістегі науқаспен қатынасына және коммуникативті кеңістікті ұйымдастыруына көп мән бөлмейді; 2) көбіне дәрігерлер өзінің потенциальді мүмкіндіктеріне мән бермейді. Өзін жыныссыз, эмоциясыз, «ойлаушы-реттегіш» және бақылаушы машина ретінде көрсетеді де науқасқа осындай қатынас жасайды; 3) дәрігер өзінің науқасқа деген қатынасын басым көрсетіп, науқасты пассивті орындаушы немесе тәуелді медициналық білімі жоқ потенциал ретінде көреді. Осы жоғарыда көрсетілген ақпараттар медициналық оқу орындарында оқу үрдісінің болашақ дәрігерлерге оң қасиеттерін қалыптастыруға және үздіксіз психологиялық білімдерін жетілдіруге әрекет етуін негіздейді. Мұндай білім кәсіптік біліктіліктің, іскерліктің, дағдылардың және жеке қасиеттердің қосылысы ретінде, қиындықтарды жеңе біліп, нәтиже шығаруларына болашақ дәрігерлерді дайындаудың негізі болады. Мұндай дайындық дәрігер тұлғасының кәсіптік сенімділігігің мәнді көрсеткіші ретіндегі келесі элементтерден тұрады: кәсіптік тұлғалық қасиеттер, кәсіптік құндылықтар, білімі,қызығушылықтары, іскерлігі, дағдылары және қабілеттіліктен.
Сондықтан, болашақ дәрігерді дайындауда психологиялық дайындық ерекше орын алуы керек:
· біріншіден, студент-медикте психологиялық әлемдік көз-қарасын және коммуникативті мәдениет деңгейін құрастыру;
· екіншіден, дәрігер қызметінің кейбір құндылықтармен реттелетіндігін;
· үшіншіден, медик маманының «Мен- концепциясын» және позитивті өзіндік бағалауды құрастыру;
· төртіншіден, эмпатияның жоғарғы деңгейін дамыту (басқа адамның психологиясын сезіну), «клиникалық ойлануды» және кәсіптік позицияны үйрету
Коммуникативті компетенттілік тек қана психологиялық білімді талап етпейді, сонымен қоса арнайы дағдылардың құралуын: байланысты құрау, тыңдай білу, коммуникацияның вербальді емес тілін оқи білуді және сұхбатты жүргізіп, сұрақтар құрастыруды білуді міндеттейді. Дәрігердің өз эмоциясын шектей білуі, сенімділігін сақтау қабілеттілігі және өз реакцияларын бақылауды игеруі қажет. Адекватты коммуникация науқасты дұрыс түсініп, оның реакциясына сай жауап қайтаруды қамтамасыз етеді. Науқастың әр-түрлі рухани жағдайына тәуелсіз, яғни ол ашулы немесе қапалы, үрейлі, мазасызданған жағдайларда болса дәрігер кәсіптік тапсырмаларды шешіп, адекватты қатынас құрауға тиісті. Медицина қызметкерінің кәсіптік маңызы бар қасиеті болып, коммуникативті толеранттылық болып сналады. Коммуникативті толеранттылық дәрігердің қаншалықты шыдамдылығын, төзімділігін көрсетеді. Науқас дәрігерге түрлі сезімдер қалдыруы мүмкін, ол ұнауы немесе ұнамауы, жағымды, жағымсыз болуы және т.б, осыларға қарамастан жағдайды жеңе біліп, шиеленісті немесе жүйесіз қатынастарды болдырмау: оған «дәрігер-науқас» ролінің орнына достық қатынас, психологиялық жақындастық, тәуелділік және махаббат. Дәрігердің кәсіптік қызметінде коммуникативті компетенттілігі, науқаспен тек қана психологиялық қатынас құрау емес, сонымен қатар кәсіптік ролінің шегінен шықпау.
Коммуникативті компетенттілікті құрайтын психологиялық сипаттар. Басқа адамдармен қатынасты құрай білу және дамыту, әр-түрлі әлеуметтік жағдайлардан алынған тәжірибеде құралады.Қатынасуда тұлға қасиеттері көрініп, құралады: үрейлік, агрессивтілік және т.б. Тұлғаның психологиялық ерекшеліктері құралу әрекеттерінде коммуникативті компетенттілік құралады.
Коммуникативті компетенттілікті құрау негізінде басқа адамдармен бірге болуға ұмытылу, қандай да бір әлеуметтік топқа жату немесе эмоциональді қарым-қатынас құрау жатыр. Шиеленісті жағдайларда өзіндік бағалауды жоғарлатып, болып жатқан оқиғаларға адекватты қарау. Үрейлі жағдайларда басқа адмдарға қажеттілік жоғарлайды, олардың қасынан табылуы үрей деңгейін төмендетіп, негативті эмоциональді уайымдарды азайтады. Адамдарға әлеуметті байланыс болуы аса қажетті, оның жетіспеушілігі стрестің даму себебі болып табылады. Мұндай пстхологиялық сипат басқа адамдарға қажеттілікті көрсетеді, әдебиетте «аффилиация» терминімен көрсетілген – басқа адамдар қоғамында болғысы келі қажеттілігі, «қосылуға» ұмытылу. Ішкі (психологиялық) аффилиация құштарлық және сенім сезімдері түрінде, л сыртқы – бұл басқа адамдармен ашық қатынасу түрінде көрінеді. Хекхаузеннің анықтауы бойынша аффилиация әлеуметтік қатынастың күнделікті және фундаментальді сиптты болатындығы анықталған.
Мұндай қарым-қатынас қанағаттануға әкеледі.Дәрігер жұмысында, ұзақ немесе түрлі әлеуметтік контактылардан айырмашылығы науқастарға қызығушылық қатынасы, көмектесуге ұмытылу, дәрігерді кәсіптік бұрмаланудан қорғайды.
Дәрігердің коммуникативті компетенттілігін қамтамасыз ететін басқа психологиялық сипат – бұл эмоциональді тұрақтылық, байсалдылық, импульсивтілік пен эмоциональді экспрессивтіліктің жоқтығы және эмоциональді реакцияларын тұрақты бақылауға алу. Дәрігердің э моциональді тұрақтылығы науқаспен қарым-қатынасында психологиялық жарылыстардан, шиеленістерден қашқақтауға көмектеседі.Интенсивті эмоциональді реакциялар науқастың сенімін бұзып қана қоймай, оны қорқытып, алаңдатады және шаршатады. Керсінше дәрігердің рухани тұрақтылығы, қайырымдылығы, эмоционалді тұрақтылығы науқастың сенімділігін артып, сенімді қатынас құрауына әсерін тигізеді.Сырқаттың пайда болуы үрей деңгейін жоғарлатып, эмоциональді тұрақсыздықтың күшеюіне, яғни жылағыштық, ашуланшақтық, агрессиялық және тітіркендіргіштікке ұшыратады. Көп жағдайларда ішкі және сыртқы патогенді факторларға:психогенді, травматикалық, самотогенді және т.б астениялар байқалады. Тұрақсызпсихикасымен, үрейленуімен, сенімсіздігімен, эмоциональді лабильдігімен науқастар дәрігердің сенімділігіне мұқтаж. Әсіресе бұл ауыр психикалық бұзылыстары бар науқастарға қажет.
