Дәріс 9. Қарым-қатынасқа түсу және сөйлеу мәдениеті

1.Басшы мен қатардағы қызметкер арасындағы қарым қатынас

2. Серіктестеріңмен қарым-қатынаста «сенм климатын» қалыптастыру

3.Іскерлік әлемінде қарым қатынас ережелері

4. Сөйлеу мәдениеті

Іскерлік қарым-қатынасқа түсу мен шешендік өнер ата-бабаларымыздан қалған мұра. Қазіргі кезде іскерлік қарым-қатынасқа түсу үшін риторика, логика, маркетинг, ақпарат теориясы, жеке және әлеуметтік психология пәндерінен хабардар болу керек. Қарым-қатынасқа түсуде білімділік, коммуникабельділік, алдамның жалпы мәдениетінің, іскерлік әңгімелесудің сырларын білудің, адамдардың психологиясын түсінудің, этикет туралы білімінің болғанының маңызы зор.

Іскерлік жағдайдағы ауызша айтылған сөздің күшінің маңызы зор, олай болса оның әсерлілігін күшейтуді бірінші орынға қою керек. Ол өз кезегінде келесі факторларға байланысты:

1. Іскерлік байланысқа қатысушы адамдардың қажеттілігінің (не керек?) ескерілуіне;

2. Олардың психологиялық көңіл-күйіне;

3. Іскерлік әңгіме барысындағы талқылаудағы қисындылыққа (логика);

4. Іскерлік байланыстағы сөз ерекшеліктерін білуге;

5. Жалпы қарым-қатынас этикасына және осы тұстағы, осы сәттегі нақты іскерлік қарым қатынасқа.

Іскер азамат өз сыбайластарымен үнемі қарым-қатынасқа түседі, келісімдер жүргізеді, өзінің шығаратын тауарларын алудың тиімділігін түсіндіреді. Ол өз фирмасында әркез алдағыны болжап көріп, нақты мақсат қойып, түсінікті және анық тұжырымдап, бағыныштыларымен инструктаж өткізіп, олардан қажетті ақпаратты алып, жұмыс барысына, тапсырмаларының орындалуына тиімді бақылау, т.б. жасауы керек.

Өз фирмасының қызметкерлерімен іскерлік қатынастың пайдалылығын анықтау үшін қарсы жақпен «кері байланысқа» түсіп отыру керек. Ал осы «кері байланыстың» пайдалы болуын қамтамасыз ету үшін мына екі факторды үнемі есте ұстау қажет:

1. Әркез қарым-қатынасқа түсерде «кері байланыстың» болуын ескеріп отыру. Мысалы бағынышты қызметкерлермен сөйлескенде «сен, түсіндің бе?» деп сұраумен шектелу жеткіліксіз. Ол сұраққа тіпті түсінбей отырғанның өзінде де одан үнемі қарсылқсыз, құптау, яғни «иә» деген жауап аласыз. Дұрысы оған өзің бірлі-екілі сұрақ беріп, одан тапсырманы қалай істеу керектігін түсіндіруді, немесе істеп көрсетуді талап еткен жөн.

2. «Кері байланыстың» екінші тиімді жолы – адамдарды мұқият бақылау. Оларды сіздің айтқаныңызды тыңдауынан, көзқарасынан, дыбыс-қимылдарынан қаншалықты зер салып тыңдап отырғанын аңғаруға болоады. Басшы осыған дағдылануы керек.

Басшылардың ең үлкен қателіктерінің бірі –тапсырма бере отырып, олардың орындалуын қадағаламау болып табылады.. Сонымен қорытатын болсақ, бастық басшылық міндетін атқару барысында бағыныштыларымен мына мақсатта басқарушылық қарым-қатынасқа түседі:

1. Тапсырма үлестіріп, оны орындау үшін бағыт, ұсыныс не ақыл-кеңес беру үшін;

2. Бағыныштыларымен «кері байланысқа» түсіп, тапсырмасының орындалуы туралы ақпар алу үшін;

3. Бағыныштыларына берілген тапсырманың орындалуына баға беру үшін.

Көбіне басшылар 1-пунктті, яғни тапсырма беруді жиі пайдаланады, және оның орындалуын қаншалықты сапалы орындалғанын қадағаламайды.

«Іскерлік карьераның өсуіне қарым-қатынас құра білудің әсері бар ма?» - деген сұраққа зерттеушілер оң жауап береді.Карьералық жоғарылауға қарым-қатынасқа түсе білудің әсерін олар 85 % деп бағаласа, тек 15 % ғана кәсіби біліктілік есебінен деген.

Сондықтан мына шындықты ескерген жөн. Қарым-қатынасқа түсу мүмкіндігіңізді көрсетуге сізге бір ақ рет қана шанс бар – ол алғашқы кездесу сәті. Дәлелденген шындық мынадай: Адам туралы пікір кездесудің бірінші 90 секундында 90 %-ға қалыптасып болады.. Ал сол қалыптасқан пікірді өзгертуге көп күш-жігер, уақыт керек.

Іскер адам өз имиджін қалыптасыруда сырт бейнесіне, эмоцияналдық көңіл күйіне мән беруі керек. Сырт бейнеге адамның физикалық тұрпы (бет әлпеті, шашы, бойы, дене құрылысы, бойын тік ұстауы), өзін көрсете білуіне (өзі туралы хабары, яғни жақсы жағын баса, жағымсыз жағын бүркемелеп бере білуіне) байланысты.

Эмоционалдық көңіл күй көп факторларға байланысты қалыптасады. Көңіл-күй, сезім, күйзелістер адамның іс-әрекеттиерінде көрініс табады. Жағымды эмоцияларға жататындар: ашық, көңілді, жағымды көңілдегі адамдар. Тұйықтық, сенбестік, ашық не бүркемеленген түрдегі қорқыншақтық әрине өзара түсінісуге, қарым-қатынасты қажетті деңгейде құруға көмектеспейді.

Кездесудің бірінші минуттарында, әдетте 10 секундында сырт пішінге көз жүгіртіледі (жүріс-тұрыс, адамның ширақтығы-энергичность, өз-өзіне сенімділігі сыналады)

.Келесі кезеңде көз түйістіріп, қол алысу. Осы кезде сіз өз пиғылығыңызды серіктес болуға дайындығыңызды, байланыс құруға да қарсы емес екеніңізді білдіресіз.

Бірінші сөздеріңізде позитивтік сезім болып «сенім климатын» құруға бағыталғаны дұрыс.Егер сіз қабылдаушы жақ болсаңыз келесі «бес сезім» ережесін пайдаланыңыз:

1. Көз (партнермен көзіңізбен контактта болыңыз. Оған тесіле қарамаңыз. Жай ғана шолып өтіңіз).

2. Соприкосновение-Жанасу (Сенімді қол алсумен бастап, әңгімеңізді де солай сеніммен бітіріңіз. Стол үстінен қол созудың әдептілікке жатпайтынын есте сақтаңыз.)

3. Есту (Амандасқанда келген кісінің атын айтыңыз. Әңгіме барысында да ол кісіге атын айтып көңілін өзіңізге бұрып отырыңыз)

4. Дәм (Қонаққа сусын ұсыныңыз. Егер қаламаса, өтінішіңізді уақыт өткізіп тағы қайталаңыз.Кейбірі алғашқыда сыпайылықпен қаламауы да мүмкін)

5. Иіс (Жұмысқа барарда одеколон, духимен қажетті шамада пайдаланыңыз. Парфюмнің иісімен партнеріңізді басуға талаптанбаңыз. Кездесу өтетін бөлменің темекі иісінсіз болуын қадағалаңыз)

Танысу пайдалы өту үшін кездесудуң қысқа, іскерлік деңгейде өткені дұрыс. Қарым қатынасты "маған мыналар керек" қағидамен емес, «сізге керек болса, ол маған да тиімді» тұрғысынан ұйымдастыру керек.

Сөйлеу мәдениеті: Іскери кездесулерде сөйлеу мәдениетінің, қисынды, эмоционалды бояумен сөзіңді безендірудуң де маңыздылығы орасан зор. Одағай, қажетсіз, қосымша сөздерді пайдаланбай таза ой жеткізуге машықтанған жөн. Этикет мәдениетті сөйлеудің келесі 10 ұстанымын пайдаланғанды дұрыс деп санайды. Олар:

1. Өзіңнің не туралы айтқың келіп тұрғанынды түсініп ал.

2. Әңгімелесушіңе сыпайылық таныт.

3. Сөйлегенде дауыс ырғағын, пауза, жестті шебер пайдалан.

4. Метафорамен, салыстырмалы образбен сөйле.

5. Шаблонды, паразит, бәрі пайдаланатын сөздерден қашық бол.

6. Өзіңнің сүйкімді қылықтарыңды пайдалан.

7. Акцентпен сөйлеп, бірнеше тілдерді араластырма

8. Сөйлеу артықшылығын пайдаланбаңыз, алдамаңыз, бүркемелемеңіз.

9. Сөйлеу ырғағын өзгертіп, дауыс көтермеңіз.

10. Сіздің ақылдығыңыз, адамгерпшілігіңіз, тұтастай тұлғалығыңыздың партнерыңызға көп әсер ететінін естен шығармаңыз

Белгілі америка маманы бағыныштылардың бастығымен әңгімелесу кезінде жағымсыз пікір тудырып, карьераға әсер ететін кейбір сөйлемдерді жинаған. Солардың ішінен бірнеше мысал келтірейік:

1. «Мен бұл мәселемен басқа адам айналысар деп ойладым»-Басшы сен туралы тек айтқанды ғана орындайтынмаман екен дегн пікірге келеді

2. «Шынын айтсам...» - Сонда сіз осыған дейін басшыға өтірік айтқан болып көррінесіз.

3. «Мұны маған ешкім айтқан жоқ» - Басшы сізді алдын ойламайтын қызмекер екен деп бағалайды

4. «Бұл менің ойыма да келген жоқ» - Басшының сіз туралы пікірі: Фирманың жағдайын бағалай алмайтын қызметкер екен

5. «Мен егер дұрыс түсінсем...» Басшының сіз тралы пікірі: Ортақ істен қашқақтайтын, өзіне жауапкершілік алудан бас тартатын қызметкер екен