Бүкіл әлемге тарату

АРА ЖӘШІК” ІШІНДЕГІ ЖҰМЫС

 

Сабақтағы оқыту үшін бағалау

Пол Блэк пен Дилан Уильям өздерінің «Қара жәшік ішінде» атты көпке танымал мақаласында қалыптастырушы бағалауды жақсарту оқушылардың үлгерімін артыратынын көрсетті. Төменде олар әріптестерімен бірлесіп мұғалімдерге өздерінің жұмыс әдістерін өзгертуге, ал оқушыларға өздерінің мінез-құлықтарын өзгертуге көмектескен, сол арқылы әр тарап оқу үшін өз жауапкершілігін түсінген жоба туралы әңгімелейді.

 

Пол Блэк, Кристина Хэррисон, Клэр Ли, Бетан Маршалл және Дилан Уильям

1998 жылы «Қара жәшік ішінде» атты мақала журнал бетінде пайда болды¹. Содан бері біз «Сыныпта бағалау арқылы оқытудың стандарттарын арттыру» атты мақалада берілген мақсаттарға қол жеткізу үшін қажетті практикалық кезеңдер туралы көп нәрсе білдік.

«Қара жәшік ішінденің» бірінші тарауында біз үш сұраққа жауап бермек болдық. Бірінші, қалыптастырушы бағалауды жақсартудың оқытудың стандарттарын арттыратындығының қандай да болмасын дәлелдері бар ма? Жауап нығыз ИӘ болды, қорытынды бірнеше елдердің зерттеушілері жариялаған 250-ден астам мақалаларға жасалған шолуға негізделген болатын². Тек білім берудегі кейбір жобаларда ғана стандарттарды арттырудың қажеттілігі туралы тұжырымды қолдайтын, күшті дәлелді базалары болды.

Бұл сұраққа құптайтын жауап алынғандықтан, екінші сұрақ туындады: Қай бағытта жылжу керектігінің дәйекті дәлелі бар ма? Бұл жолы да қолжетімді фактілерге қарап, анық ИӘ деген оң жауап алдық, сонымен қатар жағдайды толық бейнелейтін бұл жауап басты үш проблеманы анықтап берді: 1) мұғалімдер оқытуда қолданатын бағалау әдістері оқушының оқуға деген ынтасын арттыруда тиімсіз, 2) белгі қою арқылы бағалау тәжірибесі оқушының жеке тұлға ретінде жетілуіне емес, бәсекелестікке ерекше мән берілуіне алып келеді және 3) бағаға берілетін түсініктемелер әдетте балаларға, әсіресе нашар үлгеретін, яғни «қабілетім» жоқ, сондықтан оқи алмаймын деп санайтын оқушыларға кері әсер етеді.

 

Пол Блэк – Лондон Патшалық колледжінің Кәсіби оқыту және білім департаментінің еңбек сіңірген профессоры, Кристина Хэррисон сонда жаратылыстану ғылымдарының мұғалімі болып істейді. Клэр Ли – Уоркшир графтығы мұғалімдер кеңесінің кеңесшісі. Бетан Маршалл – Лондон Патшалық колледжі Педагогикалық факультеті Кәсіби оқыту және білім департаментінің ағылшын тілі мұғалімі. Дилан Уильям – Білім саласындағы тестілеу қызметі Оқыту мен оқуды зерттеу орталығының (Принстон, Нью Джерси) директоры. Олар Медуэй мен Оксфордшир графтығының жергілікті білім беру органдарына, осы жобаға тікелей қатысқан мектептерге, әсіресе өздеріне сондай зор жауапкершілік артқан мұғалімдерге алғыстарын білдіреді. Бұл мақалаға негіз болған жұмыс Нафилад Қоры мен АҚШ-тың Ұлттық Ғылым Қорының қолдауымен оқыту мен оқуды жақсарту мақсатында Стэнфорд университеті жанында өткізілген Сыныптағы бағалау жобасының аясында өткізілген. Бірақ осы мақалада айтылған пікір авторларға тиесілі. 2004 жыл, Дилан Уильям.

Қалай болған күнде де, үшінші сұрақ туындайды: Қалыптастырушы бағалауды қалай жақсартуға болатыны сипатталған материалдар бар ма? Бұл сұрақтың анық жауабы жоқ еді. Материалдарда жақсартуға арналған көп идеялар ұсынғанына қарамастан, онда мұғалімдерге осы идеяларды өздерінің сабақтарында қолдануға мүмкіндік беретін тетіктер болмады. Біз мұғалімдер «бұл идеяларды іске асыруға арналған өмірден алынған әртүрлі мысалдарға» мұқтаж деп шештік.

 

Саяхат: Мұғалімдермен бірге оқу

1998 жылдан бастап біз бірнеше бағдарламаны жоспарлап, іске асырдық, онда Англиядан келген мұғалімдер тобы өздерінің сабақтарында инновациялық тәжірибелерді дамытуға қолдау көрсетті. Ол үшін бірінші мақаладағы идеялар пайдаланды. Бұл әрекет алғашқы ұсынысты толықтай растап, сонымен бірге көптеген жаңа практикалық дұрыс жаңалықтарды ашуға түрткі болды. Сондықтан қазір біз сыныптағы бағалауды жақсарту туралы дұрыс кеңес бере алатынымызға сенімдіміз.

 

ПМОҚБЖ» жобасы

Қажетті зерттеу жұмысын жүргізу үшін бізге қосымша қызметпен айналысып, тәуекелге баруға дайын мұғалімдер тобымен ынтымақтастық орнату қажет болды, сондай-ақ бізге олардың аудандары мен мектептерінің қолдауы қажет болатын. Nuffield қоры бұл жобаны молынан қаржыландырды, соның арқасында біз Англияның оңтүстігіндегі Оксфордшир мен Мэдуэй атты екі ауданды таңдап, олардың әкімшілігі мәселені түсініп, бізбен ынтымақтастық орнатуға келісімін берді. Әр аудан үш орта мектепті таңдады: Оксфордшир үш аралас мектепті таңдаса, Медуэй бір аралас мектепті, бір ер балаларға және бір қыз балаларға арналған мектептерді таңдады. Әр мектеп екі жаратылыстану ғылымы мұғалімін және екі математика мұғалімін таңдады. Біз әр мектептің директорымен жоспарларды талқылап, 24 мұғаліммен бірінші кездесуді белгіледік. Осылайша, 1999 жылы қаңтар айында «Патшалық-Мэдуэй-Оксфордширдегі Қалыптастырушы бағалау жобасы» (ПМОҚБЖ) (King’s-Medway-Oxfordshire Formative Assessment Project - KMOFAP) пайда болды.

Жоба туралы барлық ақпаратты біздің «Оқыту үшін бағалау: Тәжірибеде қолдану» атты кітаптан табуға болады³. Біздің алға қойған мақсатымыз зерттеу нәтижелеріне қол жеткізу болды. Мұнда ұсынылған қорытындылар Патшалық колледждің командасы сабақтарға қатысқаннан кейін алынған мәліметтер мен бақылауларға, барлық мұғалімдердің кездесулерінің хаттамаларына, мұғалімдерден алынған сұхбаттар мен олардың өздері жүргізген сауалнамаларға, оқушылар топтарымен өткізілген бірнеше әңгімелерге негізделген. Басында біз жаратылыстану ғылымы және математика мұғалімдерімен жұмыс істедік, соңынан зерттеу кеңейтіліп, жобаға сол мектептердің ағылшын тілінің мұғалімдері және басқа мектептердің басқа пәндерінің мұғалімдері шақырылған болатын.

 

Бүкіл әлемге тарату

Жобаның даму барысында біз осы мәселені басқа кеңесшілермен және мұғалімдермен талқылау туралы көптеген ұсыныстарға жауап бердік. Нақты айтқанда, 5 жылдың ішінде осындай 400-ден астам әңгіме өткіздік. Олар барлық оқу пәндерін және екі оқыту деңгейін: бастауыш және орта мектепті қамтыды. Бұдан басқа, кейбір бастауыш мектептермен тұрақты ынтымақтастық орнатылды. Бұның барлығы біздің жалпы қорытындыларымыз барлығы үшін өте пайдалы болады деген сенім тудырды, алайда түрлі жастағы топтар мен оқу пәндері үшін кейбір маңызды тетіктер өзгеріп жатуы мүмкін. Оның үстіне, Стэнфорд Университетінің тобы Патшалық Колледжбен бірлесіп Калифорния мектептерінде осындай дамыту жобасын құру үшін Ұлттық Ғылым Қорынан ақшалай қаражат алды. Осы қаржының арқасында жұмысымызды кеңейтуге мүмкіндік алдық. Біз сондай-ақ жобаның басшы тобын құрған бірнеше үкіметтік ұйымдардың жеке тұлғаларынан материалдық қолдау алдық, кеңес беріп, насихат жүргіздік, сол арқылы Англия мен Шотландияның білім беру саясатының басты тақырыбы – оқыту үшін бағалау екеніне көз жеткізуге көмектестік.

ОҚЫТУ ҮШІН БАҒАЛАУ t Оқыту үшін бағалау – бұл басым міндеті оқыту мақсатын оқушыларды білім алуға ынталандыратындай етіп құруды көздейтін кез келген бағалау. Сондықтан ол әдеттегі бағалаудан ерекшеленеді, әдеттегі бағалау бірінші кезекте құзыреттілікті растап немесе рейтинг жүргізу, бақылауға арналған. Мұғалімдер мен оқушылар басқаларды не өзін бағалағанда түсініктеме ретінде пайдалана алатын, болмаса өздері қатысатын оқыту үдерісін өзгерту үшін қолдана алатын ақпарат берсе, бұндай бағалау қызметі оқуға көмектесе алады. Нәтижелері расында да оқыту мен оқу қажеттілігін қанағаттандыру үшін қолданылса, мұндай бағалау «қалыптастырушы бағалау» болмақ.