Тұтқырлық индексін анықтау

Майлардың пайдалану қасиеттерін сипаттайтын басты қасиеттерінің бірі – майлар тұтқырлығының температураға байланысты өзгеру дәрежесі, әдетте екі шекті температуралар кезіндегі тұтқырлықтар қатынасымен , немесе тұтқырлық индексі бойынша анықталады.

Тұтқырлық индексінің есептеуі 25371-97 МЕСТ-ы негізінде жүргізіледі және оның анықтамасы бойынша тұтқырлық индексі (VI) – мұнай өнімдері тұтқырлығының температураға байланысты өзгеруін сипаттайтын есептік өлшем.

3.1.- суретте екі мотор майының тұтқырлықтарының температураға байланысты өзгеруі көрсетілген.

Автомобиль майлары үшін 50⁰С кезіндегі тұтқырлықтың 100⁰С кезіндегі тұтқырлыққа қатынасы 4...9 тең. Қатынас аз болған сайын тұтқырлық – температура сызығы жатық болады да, майдың тұтқырлық – температуралық қасиеттері соғұрлым жақсы.

Тұтқырлық индексі бойынша бағалау сыналатын және екі эталондық майлардың тұтқырлық – температуралық қасиеттерін салыстыруға негізделген.

3.1 сурет. Температураның май тұтқырлығына әсері: 1- тікшіл тұтқырлық – температуралық сипаттамасы; 2- жатық тұтқырлық – температуралық сипаттамасы.

Бір эталондық майдың жатық тұтқырлық – температуралық сызығы бар және оның тұтқырлық индексі 100 бірлік деп қабылданған; екіншісі – тікшіл тұтқырлық – температуралық сызықты, және оның тұтқырлық индексі 0-ге тең есептелінеді.

Сыналатын майдың тұтқырлық – температуралық сызығы эталон майлардың сызықтары арасында орналасатын болады және оның жағдайы бойынша тұтқырлық индексі жайлы қорытынды жасалады. Іс жүзінде тұтқырлық индексін 25371-97 МЕСТ-ында сәйкес есептік жолмен анықтайды. Егер күтілетін тұтқырлық индексі 0-мен 100-ге дейінгі аралықта болса, онда оны 40⁰С және 100⁰С кезінде анықталған тұтқырлықтар қатынасы ретінде формулалар бойынша анықтайды:

(3.1)

, (3.2)

мұндағы - 40⁰С кезіндегі майдың кинематикалық тұтқырлығы;

L,H және Д мәндері 100⁰С кезіндегі майдың кинематикалық тұтқырлығы мәндеріне сүйене отырып, МЕСТ кестесі бойынша табылады.

3.2. сурет. Майдың тұтқырлық индексін анықтайтын номограмма

Егер тұтқырлық индексі 100-ден жоғары болса, онда оны логарифмдер мен МЕСТ кестелерін пайдалана отырып формулалар бойынша табады.

Майдың тұтқырлық индексін анықтаудың ең қарапайым тәсілі (бірақ дәлдігі төмен) 50⁰С және 100⁰С кезіндегі майдың кинематикалық тұтқырлығы негізінде номограмманы (3.2 суретте) пайдалану болып табылады. Ол үшін 50⁰С және 100⁰С кезіндегі май тұтқырлығы мәндеріне сәйкесетін нүктелерден жүргізілген вертикаль және горизонталь сызықтардың қиылысынан тұтқырлық индексінің мәні алынады.

Тұтқырлық индексінің мәні 90-100 және жоғары болуы майдың тұтқырлық – температуралық қасиеттерінің жақсы екенін, ал 50-60 және төмен болуы – жаман екендігін сипаттайды.

Бензинмен және дизель жанармайымен жүретін автокөліктерде қолданылатын мотор және әмбебап майларының негізгі сапа көрсеткіштері 3.2,3.3,3.4- кестелерінде берілген.