Инфляцияның табиғаты және оның қаржымен өзара байланысы.

Инфляция д.з тауар айналымының қажеттігімен салыстырғанда айналыс сферасының артық қағаз ақша массасына толып кетуі. Оның құнсыздануы және соның нәтижесі ретінде тауарлар мен қызметтерге бағаның өсуі, ақшаның сатып алу жарамсыздығының төмендеп кетуі, яғни инфляция ақша жүйесі дағдарысының жай күйін білдіреді. Ақша құнсыздануына әсер ететін факторлар: айналысқа артық ақшаның шығуы; қолайсыз төлем балансы; үкіметке сенімнің жоғалуы. Инфляцияның іс әрекетін қаржы проблемаларымен байланыстырып отыру қажет, өйткені инфляция құбылысы мынадай қаржылық факторларға тәуелді: белгілі бір салық нысандары мен әдістерін қолдану; инфляциялық сипаттағы шараларды мемлекеттік бюджет арқылы қаржыландырудың ауқымы; мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабудың әдістері; мемлекеттік берешектің көлемі. Қаржы мен инфляцияның өзара байланысын инфляцияның екі тұрпаты бойынша бақылап отыруға болады: сұраным инф.сы(тұтынушылар) және шығындар инф.сы(өндірушілер). Бірінші жағдайда ол заңи және жеке тұлғалардың ақша массасының өсуімен байланысты өнімге, тауарларға және қызметтеге сұранымның өсуінің салдары б.т. екінші жағдайда ШЖС/ң еңбекке ақы төлеуге, кредитер б.ша пайыздық мөлшерлемелердің көбеюіне, тұтынатын шикізатқа, материалдарға бағаның, қызметтерге тарифтердің өсуіне жұмсалатын шығындардың көбеюі инф.ны тудырады. Инфляцияның табиғаты ақшаның онымен салыстырмалы тұлғаланатын тауар ауқымынан оқшауландырылған қозғалысты жүзеге асыратын қабілеттілігінде ақшаның жұмыс істеу негізі болып табылатын оның бұл қасиеті оған өзінің арналымын:тауар, төлем айналымына қызмет көрсете отырып, тиімді орындауға, қорланым мен құнды сақтаудың құралы болуға мүмкіндік береді.

47.Әлеуметтік мақсаттардағы шығыстарды қаржыландыру

Мемлекет шығыстарының маңызды бағыты әлеуметтік-мәдени шараларға- оқу-ағарту, ақпаратты, қызметтер көрсетуге, мәдениетке, шығармашылыққа, денсаулық сақтауға, дене шынықтыру мен спортқа, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік қамсыздандыруға жұмсалатын шығындарды қаржыландыру болып табылады. Бұл шығыстар ірілендірілген түрде мынадай түрлерге бөлінеді:білім беру ж/е кадрларды кәсіби даярлау;мәдениет, өнер,спорт ж/е бұқаралық ақпарат құралдары;денсаулық сақтау;мем/к әлеуметтік сақтандыру ж/е әлеуметтік көмек.Білім беруге жұмсалатын шығыстар мектепке дейінгі ұйымдарға жалпы білім беретін мектептерден тыс ұйымдарға, интернаттық ұйымдарға, даму мүмкіндіктері шектеулі оқушыларға, тәрбиеленушілерге арналған арнаулы білім беру ұйымдарына, бастауыш кәсіби білім беру, орта кәсіби білім беру, жоғары кәсіби білім беру, кадрлардың біліктілігін арттыру және даярлау оқу орындарына бөлінеді. Аталған барлық шығыстар мемлекет кепілдендіретін деңгей бөлігінде бюджет ресурстары есебінен жабылады. Мәдениет пен өнерді қаржыландыру кітапханаларды, клубтарды, мәдениет үйлерін, мұражайлар мен көрмелерді, театрларды, филармонияларды, сазгерлік ұйымдарды, ансамбльдерді, киностудияларды ұстауды кіріктіреді; олар бюджеттен, сондай-ақ кәсіпорындардың, қоғамдық ұйымдардың қаражаттары есебінен қаржыландырады. Бұқаралық ақпарат құралдарын ұстауға жұмсалатын шығыстар мемлекет құрылтайшысы болып келетін мем/к радио хабарын таратуды, теледидарды, баспаларды, газет-журналдарды қаржыландыруға бағытталады.Мем/к денсаулық сақтаудың қаражаттары мыналарға бағытталады: азаматтарға медициналық қызмет көрсетуге, денсаулық сақтаудың мақсатты кешенді бағдарламаларына, мем/к денсаулық сақтаудың материалдық-техникалық базасын дамытуға, медициналық кадрларды даярлауға ж/е олардың біліктілігін арттыруға, медициналық ғылымды дамытуға ж/е енгізуге, жұқпалы аурулар эпидемияларын жоюға.Халықты әлеуметтік қорғауға жұмсалатын шығыстар қаржы құжаттарында, жоспарларда, болжамдарда, есептерде әлеумметтік қамсыздандыру ж/е әлеуметтік көмекке жұмсалатын шығыстар ретінде бейнелеп көрсетеді. Әлеуметтік сақтандыру өзінің экономикалық табиғаты жағынан адамның еңбек қызметіен ж/е бұл қызметтің нәтижесіне байланысты болып келетін тиісті төлемақыларға арналған қорларды қалыптастырумен байланыстырылады Тұрмысы төмендерге әлеуметтік көмек негізінен кедейлік шегінен ары халықтық көптеген санаттарына таралады ж/е мемлекет н/е қайырымдылық-қоғамдық, мақсатты, жеке меншік қорлардың есебінен болатын «қайыр көрсету» сипаты болады ж/е мақсаты- «кедейлерге қамқор болу».

48.Қаржы рыногы, маңызы,ерекшелігі және оның басқа рыноктардан айырмашылығы

Қаржы нарығы – бұл, ең алдымен дербес экономикалық категория ретінде бағалы қағаздарды сату мен қайта сату жөніндегі операцияларды жүзеге асыру жолымен кәсіпорындардың, фирмалардың, банктердің, жинақтаушы зейнетақы қорларының, сақтық институттарының, мемлекеттің және халықтың бос ақшасын жұмылдыруды, бөлуді және қайта бөлуді қамтамасыз ететін нарықтық қатынастардың жиынтығы.Ал қаржы нарығының маңызы ол бос ақша қаражаттарды жұмылдыру және оларды қайта бөлу жолымен ұдайы өндіріс үдерісіне ықпал етумен ғана айқындалып қоймайды.Оның жұмыс істеуі әкімшіл-әміршіл экономикаға тән сатылас әдістің орнына деңгейлес қозғалыс бойынша ресурстарды қайта бөлуге мүмкіндік береді.Деңгейлес қозғалыс кезінде шаруашылық жүргізуші субьектілер арасында қаржылық ресурстарды өтеусіз қайта бөлу түрінде төте байланыстар іс әрекет етеді.Бұл қаражаттарды маңызды сфералар мен обьектілерге жедел аудару есебінен шаруашылық жүргізуші субьектілердің, салалардың және жалпы экономиканың қаржылық жағдайын тұрақтандырады. Қаржы нарығы бағалы қағаздардың бағасын белгілеу жолымен бизнестің нақтылы құнын бағалауға мүмкіндік береді: тиімді жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші субъектілерде олардың неғұрлым жоғары бағасы белгіленеді.

Қаржы нарығының болуы инфляцияны тежейді, өйткені бюджет тапшылығын жабу үшін үкімет ақша эмиссиясын пайдаланбайды, нарықта еркін жүретін, бағасы сұраным мен ұсыным арқылы анықталатын құнды қағаздар шығарады.

Қаржы нарығының жұмыс істеуі мағызды факторы сонымен қатар саяси тұрақтылық болып табылады, ал бағалы қағаздардың айналысы бірқатар елдердің экономикалық кеңістігін қамтуы мүмкін.Функционалдық тұрғыдан алып қарағанда қаржы нарығы арқылы ұлттық экономика ауқымындағы ақша жинақталады,бөлініп,қайта бөлінеді.

Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында қаржы рыногы қаржы ресурстарын үздіксіз қалыптастырып отырудың,оларды неғұрлым тиімді пайдаланудың,ұлттық шаруашылықта ақша қозғалысын ұтымды ұйымдастырудың айрықша нысаны болып табылады. Оның ерекшелігі – ол бағалы қағаздар рыногы,кредит рыногы түрінде де іс-әрекет етуінде.Қаржы рыногының басқа рыноктардан айырмашылығы – оның түрлі ш.ж.с. арасында ақшаны қайта бөлуді барлық әр түрлі нысанда реттейтін рыноктық қатынастардың бүкіл жиынтығын біріктіретін неғұрлым жалпы ұғым болып табылатындығында.
Қаржы нарығының функциялары:
1.Реттеушілік- оның көмегімен мемл-к басқару орган-ң және өзін-өзі реттеу ұйымдарының тарапынан нарықтық реттеу жүзеге асады.
2.Ақпараттық- қ.н. қатысуының барлығына ақпараттарға толық және теңдей жетуді қамтамасыз етеді.
3.Бөлу- қ.н. құралдарының айналысы ақша қор-ң құйылымының экономиканың бір саласынан екіншісіне, бір аймағынын 2-не өтуін өамтамасыз ете отырып,қаржы ресурстарын бөлуге әсер етеді.
4.Коммерциялық- қ. н. жузеге асыратын операциялар, мәмілеге қатысушылардың барлығына кандай да бір табыс әкеледі.
5.Баға белгілеу- қ.құралдарының бағасы нарықта еркін бәсекелестік жағдайындағы сұраныс пен ұсыныс нәтижесі әсерінен қалыптасады.

49. Салықтық бақылау мен жоспарлау.

Салықтық бақылау – салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер толық, уақытылы төленуі салық қызмет органдары жүзеге асырады. Оларға: РНН, салық салу объектісін тіркеу есебіне қою(куәлік беру), қосымша құн салығы бойынша салық есебіне қою, ққс есебі бойынша есепке қою, акциздік маркамен таңбалау, камералдық бақылау – салық органдары орналасқан жерде сол мекеменің бухгалтериясының есеп беруі, салықтық тексеру жатады.

Салықтар мен басқа міндетті төлемдерді өндіріп алудың (төлетудің) дұрыстығына бақылаужасауды салық төлеушілердің орналасқан жері немесе олардың қызмет орны бойынша мемлекеттік салық службасы жүзеге асырады. Салық органдарының және олардың лауазымды тұлғаларының міндеттері, құзыры, қызметінің тәртібі, салық төлеушілердің құқықтары мен мүдделерін бұзғаны үшін жауапкершілігі мемлекет заңнамасымен айқындалады.

Салық қызметi органдарының мiндеттерi мен құрылымы:

1. Салық қызметi органдарына салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердің толық түсуiн, мiндеттi зейнетақы жарналарының толық және дер кезiнде аударылуын қамтамасыз ету жөнiндегi, сондай-ақ салық төлеушiлердiң салық мiндеттемелерiн орындауына салық бақылауын жүзеге асыру жөнiндегi мiндеттер жүктеледi.

2. Салық қызметi органдары уәкiлеттi мемлекеттiк орган мен салық органдарынан тұрады.

3. Салық органдарына аймақаралық салық комитеттері, облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша салық комитеттерi, ауданаралық салық комитеттерi, аудандар, қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттерi жатады. Арнайы экономикалық аймақтар құрылған жағдайда бұл аймақтардың аумағында салық комитеттері құрылуы мүмкін.

4. Уәкiлеттi мемлекеттiк орган салық органдарына басшылық жасауды жүзеге асырады.

5. Салық органдарының бiрiншi басшыларын қызметке уәкiлеттi мемлекеттiк органның бiрiншi басшысы тағайындайды.

Салықтық жоспарлау – салық қызметі органдарының мемлекеттік бюджет кіріс төлемдеріне қатысты жүргізілетін іс – шаралар жиынтығы. Салықтық жоспарлау салық салуды тиімді етуді, салық төлемдерін кемелдендірудің жағдайлы схемаларын әзірлеуді, түрлі басқарушылық шешімдердің салықтық салдарын уақытылы талдау үшін салық салуды ұйымдастыруды білдіреді. Салықтық жоспарлау аясында салық төлемдерін жоспарлау кәсіпорынға қолда бар ресурстарын тиімдірек басқаруға мүмкіндік береді. Салықтық жоспарлауға негіз болып мемлекеттің салық, бюджет, инвестициялық саясаттарының негізгі даму бағыттарын ескеру; кәсіпорынның есеп саясатын жүргізу; заң бойынша белгіленген барлық салық жеңілдіктерін толық және дұрыс қолдана отырып, салық төлеушінің салық міндеттемесін орындау; салық төлеу мерзімін ұзарту, салық және инвестициялық жеңілдіктерді алу мүмкіндігін бағалау тәрізді факторлар танылады.

Салықтық жоспарлаудың негізгі элементтері:

- кәсіпорынды тиімді басқару стратегиясын жасау және іске асыру;

- есеп саясаты;

- есеп беру мен бухгалтерлік есептің дұрыс жасалуы;

- салықтық жоспарлау сызбасы;

- салықтық күнтізбе;

- міндеттемелердің нақты орындалуы.

Салықтық болжау – экономикалық, математикалық, статистикалық әдістер негізінде салық төлемдеріне қатысты жүргізілетін іс – шаралар жиынтығы.

Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:

1) салық төлеушілерді тіркеу есебіне алу;

2) салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке алу;

3) бюджетке түскен түсімдерді есепке алу;

4) қосылған құн салығын төлеушілерді есепке алу;

5) салықтық тексерулер;

6) камеральдық бақылаулар;

7) салық төлеушілердің қаржылық-шаруашылық қызметтеріне мониторинг жүргізу;

8) фискалдық жады бар бақылау-кассалық машиналарын қолдану;

9) акцизделетін тауарлардың жекелеген түрлерін таңбалау және акциздік постыларды белгілеу;

10)мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және оны сату тәртібін сақтауды тексеру;

11) уәкілетті органдарға бақылау жасау.

50. Мемлекеттік қаржылық реттеудің мазмұны және міндеттері.

Мемлекет тарапынан экономикалық үдерістерді реттеу кез келген коғамдық жүйенің, соның ішінде қаржыны басқарудың ажырағысыз элементі болып табылады.

Экономиканы реттеу әдетте екі нысанда - өзін-өзі реттеу және мемлекеттік реттеу нысанында жүргізіледі. Біріншісі қоғамдық өндірістің түрлі буындарында қаржы базасын калыптастырудың шаруашылық жүргізуші субъектілердің өздері жасап, пайдаланатын әдістерімен сипатталады. Екінші нысан қоғамдық өндірістің даму үдерісіне мемлекеттің сан алуан экономикалық тетіктері, соның ішінде каржылық тұтқалар арқылы араласуын бейнелейді. Экономиканы мемлекеттік реттеуге қаржы жүйесінің барлық сфералары мен буындары катысады, оның үстіне қаржы жүйесінің әр буыны ықпалының өзгешеліктері болады, айталық, ұлттық экономика ара катынастарының (ұдайы өндірістік, салалық, өңірлік жэне т.б.) сан алуан түрлері реттеледі.

Экономиканы мемлекеттік қаржылық реттеу - бұл макроэкономикалык тепе-тендікке жэне экоңомиканың жұмыс істеуінің әрбір нақтылы кезеңінде оның үдемелі дамуына әсер ету үшін, сондай-ақ қаржылық ресурстарды шебер пайдаланудың күнделікті үдерісін камтамасыз ету үшін шаруашылык жүргізуші субъектіге мемлекеттін қаржылық ыкпал жасауының нысандары мен әдістерін мақсатты және дәйекті қолдану үдерісі ретінде сипатталады. Мұндай реттеудің қажеттігі мемлекет тарапынан қоғамдық өндірістің барысын қоғамға керек бағытта түзетіп отыруды талап ететін өндірістің сипатымен анықталады.

Қаржылық реттеудің көмегімен мемлекет халықтың төлем қабілеттігінің сұранымына, қорланудын қарқынына, тауарлар мен кызметтерді өткізуге, елдер арасындағы тауарлар мен капиталдардың қозғалысына, макроэкономиканың салалық және аумақтық құрылымына ықпал етеді.

Міндеттері:

1)материалдық өндіріс сферасында жұмылдырылатын қаржылық ресурстардың жалпы деңгейін реттеу;

2)өндірістік сферадағы монополиялық қызметті экономикалық щектеу;

3)кәсіпорындардың, ұйымдардың сыртқы экономикалық қызметін реттеу, олардың құқықтық және келісімшарт тәртібін қамтамасыз ету;

4)кәсіпорындарда, ұйымдарда, фирмаларда өндірісті дамытуды материалдық жағынан ынталандырып отыру;

5)кәсіпорындардың, ұйымдардың, фирмалардың ақшалай ресурстарын бөлудің ішкі өндірістік ара қатысын реттеу;

6)ел, өңір, сала, кәсіпорын, ұйым, фирма көлемінде инвестициялық және инновациялық үдерістерді реттеп отыру.

Сөйтіп, өндірісті қаржылық реттеу мен ынталандырып отырудың негізінде жалпы алғанда елдің экономикалық дамуының үрдісіне қаржы тұтқаларының көмегімен ықпал жасалады.

51. Салық жүйесі бойынша Лаффер қисығы.

Мемлекеттік бюджет пен салық қойылымдар арасындағы тәуелділіктің графикалық бейнесі «Лаффер қисық сызығы» деп аталады.Лафферқисығы салық мөлшерімен келіп түсетін салық көлемінің арасындағы байланысты көрсететін қисығы. Корпорациялардың табыстарына салық мөлшерінің тым көп өсуі олардың капиталдық салымдар жасауға ынтасын жоққа шығарады, экономикалық өсуді төмендетеді. Соның нәтижесінде мемлекет бюджетінің түсімі азаяды. Осы қисық көмегімен келіп түсетін салық көлемдерінің сомасының ең жоғары деңгейде болатын салықтың мөлшерің анықтауға болады. Артур Лаффер ойы бойынша, табыс салығы 50% асқанда фирмалар мен адамдардың іскерлік белсенділігі төмендейді.

Б Бюджетке салық түсімі