Борынгы төрки тел курсыннан сораулык

1. Төрки халыклар тарихын чорларга бүлү. Борынгы төрки чорга гомуми күзәтү.

2. Төрки каганат тарихы. Бу чорда дөньяда сәяси мохит.

3. II төрки канагат тарихы. Канагатның этник структурасы. Язу барлыкка килүнең алшартлары.

4. II канагат чорыннан калган ядкярләр. Аларның әһәмияте.

5. Төрки рун язулы текстларның табылу һәм аларны өйрәнү тарихын сөйләргә.

6. Руник язмаларны табылу ареалына бәйле төркемнәргә бүлү.

7. Төньяк Монголия территориясендә табылган истәлекләр теленә гомуми мәгълүмат бирү.

8. Күлтәгин истәлегенең табылу тарихы, эчтәлеге. Истәлекне өйрәнүче галимнәр.

9. Төньюкук истәлегенең табылу тарихы. Төньюкукның II төрки каганатны ныгытудагы роле турында ташъязмалардагы мәгълүматлар.

10. Билгә каган турында мәгълүматлар сакланган истәлекләр.

11. Идел-Чулман буйларында табылган рун язулы истәлекләрне өйрәнүнең торышы.

12. Борынгы төрки истәлекләрне жанры һәм эчтәлегенә бәйле төркемләү.

13. Төрки рун алфавиты. Аның барлыкка килүе турында карашлар.

14. Борынгы төрки алфàвитында сузыкларның бирелеше. Фонемаларны билгеләүдә кыенлыклар.

15. Борынгы төрки тел алфавитында тартыкларның бирелеше. Тартыкларның үзенчәлеге.

16. Борынгы төрки истәлекләр телендә сакланган төп фонетик закончалыклар (мисалларга нигезләнеп аңлатырга).

17. Борынгы төрки телнең сүзлек составына тематик характеристика бирегез. Аларның хәзерге татар әдәби теле белән чагыштырганда уртаклыгы һәм аермасы.

18. “Борынгы төрки сүзлек”. Гомуми характеристика бирергә.

19. Борынгы төрки язма истәлекләр телендә килешләр системасы.

20. Борынгы төрки телдә сан сүз төркеме.

21. Ташъязмаларда теркәлгән алмашлыкларның лексик-грамматик төркемчәләре.

22. Сыйфат сүз төркеменең лексик байлыгы.

23. Борынгы төрки текстларда рәвешләр. Аларның ясалыш үзенчәлекләре.

24. Борынгы истәлекләр телендә теркәлгән боерык һәм теләк фигыль.

25. Борынгы төрки истәлекләр телендә заманнар системасы.

26. Хәзерге-киләчәк заман фигыльнең “Күлтәгин” текстында теркәлгән мәгънәләре.

27. Үткән заман формалары. Куллану ешлыгы. Төрләнү үзенчәлеге.

28. Киләчәк заман хикәя фигыльләр.

29. Шарт фигыльләрнең зат-сан мәгънәләре.

30. Сыйфат фигыльләрнең “Күлтәгин” истәлегендә төрләнеше.

31. Хәл фигыльләр. Истәлекләр телендә куллану үзенчәлеге.

32. Истәлекләрдә теркәлгән ярдәмлек сүз төркемнәре. Хәзерге татар әдәби теленнән аермасы.

 

 

Әдәбият исемлеге:

 

http://www.tatknigafund.ru/books/1854/read#page1

 

http://edu.znate.ru/docs/3999/index-111880.html

 

1. Нуриева Ф.Ш. Борынгы төрки тел: Орхон-Енисей язмалары теле. - Казан: КДУ нәшрияты, 2007.

2. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. - М. – Л., 1951.

3. Малов С.Е. Енисейская письменность тюрков. - М.- Л., 1952.

4. Кляшторный С.Г. Древнетюркские рунические памятники как источник по истории Средней Азии. - М., 1964.

5. Кононов А.Н. Грамматика языка тюркских рунических памятников (VII-IX вв.). – Л.: Наука, 1980.

 

Стәмә әдәбият

1. Айдаров Г. Язык орхонского памятника Бильге-кагана / Г. Айдаров. – Алма-Ата, 1966.

2. Айдаров Г. Язык орхонских памятников древнетюркской письменности VIII в / Г. Айдаров. — Алма-Ата, 1971.

3. Аманжолов А.С. К генезису тюркских рун / А.С. Аманжолов // Вопросы языкознания.- 1978.- № 2.

4. Ахметов М.А. Глагол в языке орхоно-енисейских памятников / М.А.Ахметов // Советская тюркология.- 1974.-№5.

5. Әхмәтьянов Р.Г. Этимологик тикшеренү нигезләре / Р.Г.Әхмәтьянов // Совет мәктәбе.- 1968. - № 5.

6. Байчоров С.Я. Древнетюркские рунические памятники Европы. Отношение северо-кавказского ареала древнетюркской рунической письменности к волго-донскому и дунайскому ареалам / С.Я.Байчоров. – Ставрополь, 1998.

7. Бакиров М.Х. Гомумтөрки поэзиянең яралуы һәм иң борынгы формалары/ М.Х. Бакиров. – Казан: Мәгариф, 1999.

8. Батманов И.А. Некоторые особенности языка памятников орхоно-енисейской письменности и их отражение в современных тюркских языках/ И.А.Батманов. // Вопросы диалектологии тюркских языков. Т III.-Баку, 1963.

9. Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков / Н.А. Баскаков. – М., 1969.

10. Батманов И.А. Таласские памятники древнетюркской письменности/ И.А.Батманов.— Фрунзе, 1971.

11. Беговатов Е.А. Руническая надпись на пряслице с булгарского селища /Е.А. Беговатов // Истоки татарского литературного языка. - Казань, 1988.

12. Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена.Т.1/ Н.Я Бичурин.- М. –Л., 1950.

13. Боровков А.К. Енисейские надписи на сосудах / А.К.Боровков // Тюркологические исследования. - М. –Л., 1963.

14. Васильев Д.Д. Графический фонд памятников тюркской рунической письменности азиатского ареала / Д.Д. Васильев. – М.:Наука, 1983.

15. Васильев Д.Д. Корпус тюркских рунических памятников бассейна Енисея / Д.Д. Васильев. – Л.: Наука, 1983.

16. Габен А. Культура письма и печатания у древних тюрков /Габен.А.// Зарубежная тюркология. -М., 1986.

17. Гумилев Л.Н. Древние тюрки / Л.Н.Гумилев. – М., 1993.

18. Дәүләтшин Г. Төрки-татар рухи мәдәнияте тарихы /Г. Дәүләтшин. – Казан: Тат. кит. нәшр., 1999.

19. Дыбо А.В. Семантическая реконструкция в алтайской этимологии. Соматические термины/А.В.Дыбо. – М.:Наука, 1996.

20. Зайончковский А. К вопросу о структуре корня в тюркских языках / А.К.Зайончковский. // Вопросы языкознания.- 1961.- №2.

21. Кара Д. Книги монгольских кочевников. Семь веков монгольской письменности / Д.Кара. - М., 1972.

22. Каховский В.Ф. О рунической письменности древних чувашей/ В.Ф.Каховский // 100 лет новой чувашской письменности. – Чебоксары, 1973.

23. Кляшторный С.Г. По поводу башкирской находки / С.Г.Кляшторный // Советская тюркология.- 1980.- № 2.

24. Кляшторный С.Г. Древнетюркская цивилизация: диахронические связи и синхронические аспекты / С.Г.Кляшторный // Советская тюркология.- 1981.-№ 3.

25. Кляшторный С.Г. Степная империя тюрков и ее наследники / С.Г.Кляшторный // История татар.Т.1.-Казань:Рухият, 2002.

26. Кобешавидзе И.Н. К характеристике графики и фонемного состава языка орхоно-енисейских надписей / И.Н.Кобешавидзе // Советская тюркология.- 1971.- №2.

27. Кондратьев В.Г. Очерк грамматики древнетюркского языка / В.Г.Кондратьев. – Л.: Наука, 1970.

28. Кондратьев В.Г. Гласные в древнетюркском языке / В.Г.Кондратьев // Востоковедение, 3.- ЛГУ, 1977.

29. Кондратьев В.Г. Об отношений языка памятников орхоно-енисейской письменности к языку древнеуйгурских памятников / В.Г.Кондратьев. // Советская тюркология.- 1973.- № 3.

30. Кононов Л.Н. О фузии в тюркских языках. // Структура и история тюркских языков. М., 1971.

31. Кормушин И.В. Лексико-семантические развитие корня в алтайских языках / И.В. Кормушин // Тюркская лексикология и лексикография. - М., 1971.

32. Кормушин И.В. К основным понятиям тюрской рунической палеографии И.В. Кормушин. // Советская тюркология.- 1975.- №2.

33. Кормушин И.В. Орхоно-енисейских надписей язык / И.В. Кормушин // Языки мира: Тюркские языки. – Бишкек, 1997.

34. Курбатов Х.Р. Татар әдәби теленең алфавит һәм орфография тарихы/ Х.Р.Курбатов. – Казан: Тат. кит. нәшр., 1999.

35. Кызласов Л.Р. О датировке памятников енисейской письменности / И.Л.Кызласов // Советская тюркология.- 1965.- № 3.

36. Кызласов Л.Р., Кызласов И.Л. Новый этап развития енисейской письменности. Конец ХIII – начало ХV вв./Л.Р. Кызласов, И.Л. Кызласов / Российская археология.- 1994.- № 1.

37. Кызласов И.Л. Рунические письменности евразийских степей /. И.Л.Кызласов – М., 1994.

38. Лившиц В.А. О происхождении древнетюркской рунической письменности / В.А.Лившиц // Советская тюркологи. – 1978.- № 4.

39. Мәхмүтов Х.Ш. Борынгылар әйткән сүзләр (VIII – XVII йөз төрки-татар ядркярләрендә афоризмнар) / Х.Ш.Мәхмүтов. – Казан:Фикер, 2002.

40. Насилов В.М. Язык орхоно-енисейской письменности / В.М.Насилов. М., 1960.

41. Насилов Д.М. О лингвистическом изучении памятников тюркской письменности / Д.М. Насилов // Советская тюркология.- 1972.- № 1.

42. Насилов Д.М. Памятники древнетюркской письменности в отечественных тюркологических исследованиях последних лет / Д.М. Насилов. // Советская тюркология.- 1976.- № 1.

43. Пигулевская Н.В. Сирийские источники по истории народов СССР / Н.В. Пигулевская. -М.-Л., 1941.

44. Саттаров Г.Ф. Татар топонимиясе / Г.Ф. Саттаров. – Казан: КДУ нәшрияты, 1998.

45. Старостин П.Н. Сабля с рунической надписью из села Именьково Казанской губернии / П.Н.Старостин // Истоки татарского литературного языка. – Казань, 1988.

46. Стеблева И.В. Поэзия древних тюрков VI-VIII вв. / И.В.Стеблева. -М., 1993.

47. Татар әдәбияты тарихы. Т.1. Урта гасырлар дәвере. – Казан, 1984.

48. Тенишев Э.Р. Перебой s/š в тюркских рунических памятниках / Э.Р.Тенишев // Структура и история тюркских языков. -М., 1971.

49. Тенишев Э.Р. Отражение диалектов в тюркских рунических и уйгурских памятниках / Э.Р.Тенишев. // Советская тюркология.- 1976.- № 1.

50. Тенишев Э.Р. Язык древне- и среднетюркских памятников в функциональном аспекте / Э.Р.Тенишев // Вопросы языкознания.- 1979.- № 2.

51. Тенишев Э.Р. Принципы составления исторических грамматик и истории литературных тюркских языков / Э.Р.Тенишев // Советская тюркология.- 1988.- № 1.

52. История татар с древнейших времен: Т I. Народы степной Евразии в \

 

http://www.tatknigafund.ru/books/1854/read#page1

 

http://edu.znate.ru/docs/3999/index-111880.html

 

 

«Татар теле орфографиясе һәм пунктуациясе»сеннән зачет өчен якынча сораулар

Орфоэпия фәне. Аны өйрәнүнең әһәмияте.

Татар телендә гарәп-фарсы алынмалары.

Орфоэпиянең кыен очраклары.

-да/-дә; -та/-тә кушымчаларының, да, дә, та, тә кисәкчәләренең һәм теркәгечләренең дөрес язылышы.

Орфография фәне. Аны өйрәнүнең әһәмияте.

Кереш сүзләр янында кирәкле тыныш билгеләрен куеп языгыз.

Татарларда язу тарихы.

Хәзерге татар әдәби теленең барлыкка килү тарихы.

Орфографик принциплар.

Сүзләрне морфологик принципка нигезләнеп язу.

Аерымланган хәлләр янында кирәкле тыныш билгеләре куеп языгыз.

Татар телендә е, ё, ю, я хәрефләренең дөрес язылышы.

Сүзләрне тарихи-традицион принципка нигезләнеп язу.

Татар телендә е, ё, ю, я хәрефләре белдергән авазлар. Бу хәрефләрнең сүз төрләнешендәге роле.

[w] авазының язуда бирелеше.

ь һәм ъ билгеләренең дөрес язылышы.

“Һәмзә” авазының язуда бирелеше.

Е, й, җ, ю, я хәрефләрен дөрес язу мәсьәләләре.

Баш хәрефне дөрес язу очраклары

Й хәрефенә беткән сүзләргә кушымчалар ялгану очраклары.

Ия белән хәбәр арасында сызык куелу очраклары.

Сүзләрне юлдан юлга күчерү.

Тиңдәш кисәкләр янында тыныш билгеләре

Татар телендә рус-европа алынмалары.

Эндәш сүзләр янында тыныш билгеләре.

Кереш сүзләр янында тыныш билгеләре.

Аныклагычлар янында тыныш билгеләре.

Парлы сүзләр орфографиясе.

Сызык куелу очраклары

Тезмә сүзләр орфографиясе.

Ике нокта куелу очраклары.

Кыскартылма сүзләр орфографиясе.

Нокта куелу очраклары

Инфинитивның дөрес язылышы.

Нокталы өтер куелу очраклары.

Ялгызлык исемнәрнең дөрес язылышы.

Җәяләр куелу очраклары

О,ө, ы, э хәрефләренең дөрес язылышы.

Туры сөйләмдә тыныш билгеләре.

Сузык аваз хәрефләренең язылышы.

Сүз кисәкләрен юлдан-юлга күчерү.

Ымлыклар янында тыныш билгеләре.

Гомумиләштерүче сүзләр янында тыныш билгеләре.

Аерымланган иярчен кисәкләре янында тыныш билгеләре.

Эйе, юк, ярый сүзләре янында тыныш билгеләре.

Татар телендә саннарның дөрес язылышы һәм кулланылышы

Иярченле кушма җөмләләрдә тыныш билгесе

 

 

«Татар теле практикум»ыннан зачет өчен якынча сораулар

 

1. Орфоэпия фәне. Аны өйрәнүнең әһәмияте.

2. Татар телендә гарәп-фарсы алынмалары.

3. Татар телендә басым.

4. Исем. Исемнең килеш белән төрләнеше.

5. Хәзерге татар әдәби теленең барлыкка килү тарихы.

6. Сыйфат. Сыйфат дәрәҗәләре.

7. Татарларда язу тарихы.

8. Сан. Сан төркемчәләре.

9. Хәзерге татар әдәби теленең барлыкка килү тарихы.

10. Саннарның төзелеше һәм дөрес язылышы.

11. Орфографик принциплар.

12. Алмашлык. Алмашлык төркемчәләре.

13. Сүзләрне морфологик принципка нигезләнеп язу.

14.. Рәвеш. Рәвеш төркемчәләре.

15. Татар телендә рус-европа алынмалары.

16. Фигыль төркемчәләре.

17. Юнәлеш, дәрәҗә һәм барлык-юклык категорияләре.

18. Фигыль.

19.. Затланышлы фигыльләр.

20. Бирелгән сүзләрдә ничә хәреф, ничә аваз булуын күрсәтегез.

21. Татар телендә сингармонизм законы.

22. Ымлыклар.

23. Аваз ияртемнәре.

24. Татар телендә тартык авазлар системасы.

25. Кисәкчәләр.

26. Татар телендә рус-европа алынмалары.

27. Бәйлекләр.

28. Татар телендә иҗек калыплары.

29. Исемдә сан категориясе.

30. Татар телендә сузык авазлар системасы.

31. Теркәгечләр.

32. Татар телендә тартык авазлар системасы.

33. Җөмләнең иярчен кисәкләре.

34. Затланышсыз фигыльләр

35. Хикәя һәм сыйфат фигыльләрнең заманнарын чагыштырырга.

 

 

ВОПРОСЫ ДЛЯ ЗАЧЕТА по дисциплине «Возрастная анатомия, физиология и гигиена» (ОЗО)

1. Предмет, задачи и значение курса "Возрастная анатомия, физиология и гигиена".

2. Понятие о росте и развитии. Гетерохронность и гармоничность развития детей и подростков.

3. Понятие об онтогенезе. Возрастная периодизация, ее критерии и значение.

4. Общий план строения нервной системы. Основные элементы и возрастные особенности нервной системы.

5. Рефлекс - основная форма деятельности нервной системы. Понятие о рефлекторной дуге.

6. Характеристика основных отделов нервной системы (центральная и периферическая, соматическая и вегетативная нервные системы).

7. Условный и безусловный рефлексы. Условия образования условных рефлексов и их роль в процессах обучения и воспитания.

8. Динамический стереотип как основа поведения человека и основа режима дня. Его значение в процессах обучения и воспитания.

9. Типы высшей нервной деятельности. Учет индивидуальных особенностей ВНД в процессах обучения и воспитания.

10. Физиологические основы эмоций. Развитие эмоций у детей и подростков.

11. Память, развитие памяти у детей и подростков.

12. Физиологические основы речи. Развитие речи у детей и подростков.

13. Анатомо-физиологические особенности зрительного анализатора у детей и подростков.

14. Анатомо-физиологические особенности слухового анализатора у детей и подростков.

15. Возрастная анатомия и физиология опорно-двигательного аппарата.

16. Анатомо-физиологические особенности системы пищеварения у детей и подростков.

17. Возрастная анатомия и физиология сердечно-сосудистой системы

18. Анатомо-физиологические особенности органов дыхания у детей и подростков.

19. Возрастные особенности крови

20. Железы внутренней секреции, их возрастные особенности.

21. Иммунитет, его виды и возрастные особенности формирования.

22. Физиология и гигиена сна детей и подростков.

23. Физическая работоспособность. Утомление, его физиологические основы и профилактика переутомления.

24. Умственная работоспособность. Гигиена умственного труда школьников.

25. Близорукость. Профилактика нарушения зрения у детей.

26. Гигиена слуха. Профилактика отрицательного воздействия шума на школьников.

27. Нарушения в развитии опорно-двигательного аппарата (сколиоз, плоскостопие) у школьников и их профилактика.

28. Гигиенические требования к детской одежде и обуви.

29. Малокровие. Профилактика малокровия у детей и подростков.

30. Основы рационального питания школьников.

31. Гигиенические требования к школьному расписанию.

32. Гигиенические основы режима дня учащихся.

33. Гигиенические требования к микроклимату класса.

34. Осанка и посадка школьников. Гигиенические требования к организации рабочего места школьников.

35. Влияние психоактивных веществ на растущий организм. Профилактика употребления наркотиков, токсических веществ.