Басқару шешімдері түсінігі.

Басқару шешімдері-бұл шығармашылық нәтижесі, проблемалық жағдайды шешуге мақсатты бағытталу, даму жолдарын таңдап алу, менеджмент жүйесіне сәйкес әдістер мен тәсілдерді таңдау болып табылады.

Әрбір адам өз өмірінде күнделікті шешім қабылдайды. Бұл шешімдердің кейбіреуі аса маңызды болмаса, ал кейбіреулері аса маңызды және көп ойланып, жан-жақты талдауды қажет етеді.

Менеджерлер үшін басқару шешімдері-бұл тұрақты түрдегі жауапкершілік. Басқару шешімдерінің негізі, кез-келген деңгейдегі басшылардың қызметтері мен жауапкершіліктерін айқын түсіну және ұйым мақсаттарын нақтылап, олардың өз уақытында орындалуын қамтамасыз ету. Басқару аймағындағы табыстылыққа жету үшін кез-келген адам оның мазмұны мен ерекшеліктерін түсіне білуі керек. Басқару шешімдерін өңдеумен қабылдау-бұл басшы қызметіндегі шығармашылықтық процесс. Ол талаптарға сәйкес келесі кезеңдерден тұрады:

- алдыға мақсат қою және оны шешу;

- проблеманы зерттеу;

- қабылданатын шешімдердің жүзеге асырылуы мен тиімділігі анықталады қабылданатын шешімдердің нұсқаларын қарастыру;

- шешімдерді нақты өңдеу және таңдау;

- шешімдерді қабылдау;

- шешімдердің орындалуын қамтамасыз ету.

Басқарушылық шешімдер – мәселесін жағдай, жолды таңдауға, әдістерге менеджмент жұйесінің мақсатына сәйкес оларды шешудің құралдарына мақсатты бағыттанған талдаудың шығармаларының нәтижесі.

Басқарушылық шешімге болып мәселені жоюдың қажеттілігі, оның маңыздылығының төмендеуі немесе жойылуы, яғни объектілердің шынайы параметрлерінің қалаулы, болжаулы параметрлерге жақындауы. Талдау неғұрлым шынайы себептерді табуға және растуға мүмкіндік береді. Көбінесе әңгіме мына факторлар жайында болады.

Ұйымның қызметі негізделетін дұрыс емес принциптер ұйымның қызметін бағалаудың қате шарттары, бөлімшелер, ұжым және жұмысының қызметін бағалаудың қате шарттары (асырмалы шарттар шынында мәселе жоқ жерде мәселе тудырады, ал төмендетілгендер, керісінше, мәселенің шынайы мәнін төмендетеді);

- алға қойылған мақсаттарға жету процессіндегі бұзушылықтар, олар тек кездейсоқ емес, сонымен қатар,қасақана, ұйымға және тұлғаға зиян тигізу мақсатында жасалған болуы мүмкін;

- күипеген жағдайлар, мысалы, табиғи, техногенді апаттар, Чернобыль оқиғасы сияқты, саяси және экономикалық катаклизимдер.

Көбіне қызығушылықты шешімдерді кезекті өзара байланысқан кезеңдер, басқарушылардың әр түрлі іс-әрекеттерінің этаптары ретінде қарай отырып қабылдау туғызады.

Басқарушылық шешімге бірнеше жалпы талаптар қойылады.

Жан-жақты негізделетін неғұрлым толық және шыңайы ақпараттың негізінде шешім қабылдаудың қажеттілігін білдіреді. Бірақ бқл жеткіліксіз. Шешім барлық сұрақтарды қамтуы қажет, басқарылатын жүйенің барлық қажеттіліктерін қамтуы қажет. Ол үшін басқарылатын жүйенің қоршаған ортаның даму жолдарын, ерекшеліктерін білу қажет. Ресурстың қамтамасыз етудің, ғылыми-техникалық мүмкіндіктердің, дамудың мақсаттың қызметтерін, кәсіпорынның экономикалық және әлеуметтік преспективаларын ұлттық және әлемдік экономиканы талдау қажет. Шешімнің жан-жақты негізделуі жаңа фактолармен ғылыми-техникалық және әлеуметтік-экономикалық ақпаратты, яғни озық кәсіби ойлауды, оның анамистикалық-синтетикалық қызметті іздеуді қажет етеді.

Жаңашылдық әлеуметтік-экономикалық жүйені қажеттіліктері мен міндеттері қабылданған шешімнен қалыс немесе озық болмауын білдіреді. Ерте қабылданған шешім жүзеге асырылуға негіз таппайды және жағымсыз тенденцияларды дамуына импульс болады. Олар тек онсыз да қажетсіз процестерді қиындатады.

Қажетті мазмұнның толықтылығын шешім барлық басқарушылық басқарушы объектісі, оның қызметінің барлық саласын, дамуының барлық бағыттарын қамту қажет екенін білдіреді. Неғұрлым басқарудың жалпы формасындағы шешім мынаны қамтуы қажет:

- қызмет етудің мақсаты (жиынтық мақсаттар) және жүйенің дамуы;

- осы мақсатқа жету үшін қолданылатын құралдар мен ресурстар;

- мақсатқа жетудің мерзімі;

- бөлімшелер мен орындаушылар арасындағы арақатынас тәртібі;

- шешімдер жүзеге асырудың барлық этаптарында жұмысты орындаудың ұйымдастырылуы.

Құзіреттілік – басқару субъектісінің басқарудың жоғарғы деңгейімен белгіленген құқық пен құзіретті қатаң сақтау. Әрбір орган, басқару деңгейінің жауапкершілігі мен құқықтарының баланстануы – тұрақты проблема. Ол дамудың жаңа міндеттерінің пайда болуымен, регламентация реттеу жүйесінің олардан қалыс болуына байланысты.

Бұрын қабылданған шешімдермен сәйкестік – дамудың қолайсыздығын білдіру. Ол заңды, қаулыларды, бұйрықтарды сақтау үшін қажет. Және ұйымның деңгейінде сәйкестік ғылыми-техникалық, нарықтық, әлеуметтік саясаты, өндірістік аппараттың қызметін жүзеге асыру үшін қажет. Бұрын қабылданған шешімдермен сәйкестік сонымен қатар қоғамдық дамумен, нақты себеп-салдар байланыс үшін қажет. Қызмет балансы, жүйенің қызмет етудің жаңа шарттарына қанша мемлекеттік бұрынғы шешімдерді алып талдауменен. Бір-біріне қарама қайшы шешімдердің пайда болуы дұрыс емес дамудың, басқарушылық мәдениет деңгейінің төмендігінің нәтижесі.

Басқарушылық шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру жоғары кәсібилік деңгейін және жеке тұлғаның белгілі бір әлеуметтік-психологиялық қажеттерін басқару қажет етеді, бұл қасиеттер жоғары білімді адамның барлығында бола бермейді. Шешімдердің қабылдануы мен жүзеге асырып манджменттік мықты бранто – қазіргі---------- құралдары, есептеуші жүйлер мен шешімдер. Олар математика, программалау, техникалық құралдарды қолданудың технологиясында мүмкіншіліктің жоғары деңгейін талап етеді. Бірақ ілімдерді қабылдап, нұсқа таңдау процессінің шығармашылық қалып басады және нақты бір тұлғаға байланысты болады.

Шешім қабылданған кезде, әдетте, үш кезең болады: интуиция, ойлап-талқылау, тиімділік.

Интуицияға сүйеніп шешім қабылдағанда адамдар өзінің ол шешім дұрыс екендігінің сезіміне сүйенеді. Бұны «алдамшы сезім» деуге болады.

Ойлап-талқылауға негізделетін шешімдер, интуициялы шешімдерге ұқсайды, себебі, бір қарағанда оларда логика жоқ сияқты. Бірақ олардың негізінде білім мен тәжірибе жатыр. Бүл шешм жылдам және арзан болғанымен, өте сенімді емес.

Интуициялы және ойлап-талқылауға негізделген шешімдер персаналды басқару кезінде қабылданады. Стратегиялық және практикалық басқару үшін тиімділігін шешімдері қабылдайды олар экономиканың талдау, негіздеу, оптимизация әдістеріне негізделеді.

Шешімдерді адамдар қабылдайтын болғандықтан, оларда менджердің өзіне тән қасиеттер де байқалады. Осыған байланысты теңестірілген, серпінді, инертті, тәуекелді айқампаз шшешімдер ажыратылады.

Теңестірілген шешімдерді менджерлер қабылдайды, олар әдетте, өзінің әс-әрекетіне, гипотезаларына, олардың тексеруге үлкен қырағылықпен қарайды. Әдетте, олар шешімді қабылдамас бұрын, өздерінің бастапқы ойларын қалыптастырып алады. Серпінді шешімдерді қабылдаушылар әр түрлі идеализмді көп мөлшерде қолдана береді, бірақ оларды тиісті мөлшерде тексеріп, бағалар, анықтап алуға мүмкіншілігі жоқ. Сондықтан шешімдер тиісті мқлшерде негізделген, бәрін болмайды.

Тәуекелді шешімдердің серпінді шешімдерден айырмашылығы – олардың авторлары өзінің гипотезаларын негіздемейді және өздерін болса, қауіптен де қорықпайды.

Инертті шешімдер – байқампаз ізденідің нәтижесінде қабылданады. Мұндай шешімдерде бақылаушы, тексеруші әс-әрекеттер маңыздырақ, сондықтан оларға ерекшелік, жаңалық, өзгешелік бомайды.

Байқампаз шешімдер қабылдау негізінде менеджерлер барлық нұсқаларды бақылайды, бағалайды, сын көзбен қарайды. Оларда жаңашылдық пен өзгешелікпен инертті шешімдер де аз болады.