Зат атоочтун көптүк саны

Существительные множественного числа

 

К существительным множественного числа в кыргызском языке задаются вопросы кимдер? – кто? эмнелер? – что? которые имеют следующие окончания:

 

если слово оканчивается на гласную или «р»	-лар, -лер, -лор, -лөр
если слово оканчивается на звонкую согласную	-дар, -дер, -дор, -дөр
если слово оканчивается на глухую согласную	-тар, -тер, -тор, -төр

 

19-көнүгүү. Уккула, кайталагыла жана окугула (Слушайте, повторите и прочитайте):

алма – алмалар

тоо – тоолор

терезе – терезелер

төө – төөлөр

кыз – кыздар

корооз – корооздор

мугалим – мугалимдер

көл – көлдөр

мышык – мышыктар

топ – топтор

китеп – китептер

өрдөк – өрдөктөр

 

20-көнүгүү. Сөздөрдү туура окугула, жаттагыла (Правильно прочитайте и выучите следующие слова):

 

БУЛАР КИМДЕР?

 

 

Булар кыздар Булар студенттер

 

Булар балдар Булар кишилер

БУЛАР ЭМНЕЛЕР?

 

 

Булар бактар Булар китептер Булар көздөр

 

21-көнүгүү. Жекелик сандагы зат атоочторго көптүк сандын мүчөлөрүн улагыла (К существительным единственного числа присоедините аффиксымножественного сисла):

Үлгү: окутуучу – окутуучулар

 

студент __________ шаар____

университет______ эл____

китеп________ калем____

алма______ сызгыч____

үй_______ үстөл____

көчө_____ окуучу____

 

 

22-көнүгүү. Берилген сөздөргө көптүк сандын мүчөлөрүн улагыла (К данным выражениям правильно присоедините аффиксы множественного числа):

үй -лер

бөлмө -тер

куш -лар

терезе -лөр

доска -тер

кыз -дар

студент -тар

байке -дер

өтүк -лер

эже -тор

ат -лер

калем -тар

 

23-көнүгүү. Берилген сөздөрдү көптүк санда жазгыла, эки топко бөлгүлө (Данные слова напишите вомножественном числе, разделите их на две группы):

Айдоочу, автобус, бизнесмен, дарыгер, эсепчи, калем, сыналгы, сызгыч, стол,
китеп, саат, кыз, дарак.

 

Кимдер? Эмнелер?

 

24-көнүгүү. Жекелик сандагы зат атоочторго көптүк сандын мүчөлөрүн улагыла (К существительным единственного числа присоедините аффиксы множественного числа):

Үлгү: сүрөт – сүрөттөр китеп – китептер

 

күйөө _________

тоо_________

бала_________

ата_________

көчө_________

суу_________

үй_________

эшик_________

парта _________

ини_________

таш_________

дүкөн _________

сот_________

кат_________

институт______

китеп_________

ырчы_________

куруучу_______

мышык_______

кыз_________

 

25-көнүгүү. Берилген сөздөргө көптүк сандын мүчөлөрүн туура улагыла
(К данным словам правильно присоедините аффиксы множественного числа):

адис -дар

кыз -тер

доска -лер

терезе -лар

бөлмө -тер

өрдөк -төр

 

 

окутуучу -лар

ишмер -лөр

апа -дар

күйөө -лөр

уул -лор

үй -лер

26-көнүгүү. Уккула, кайталагыла жана окугула (Слушайте, повторяйте и читайте):

– Булар студенттер

– Булар кимдер? – Булар адистер

– Булар окутуучулар

 

– Булар көчө

– Булар эмнелер? – Булар аудиториялар

– Булар гүлдөр

 

– Булар койлор

– Булар эмнелер? – Булар уйлар

– Булар тооктор

 

27-көнүгүү. Сүрөттөрдүн астына сөздөрдү керектүү формада койгула (Слова под картинками поставьте в нужной форме):

 

 

Нсүз тыбыштар

Согласные звуки

Согласные звуки в кыргызском языке подразделяются на две группы:

· звонкие согласные: б, в, г, д, ж, з, й, л, м, н, р, ң;

· глухие согласные:к, п, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ.

Так же подразделяются на следующие парные звуки:

 

бп вф дт жш зс

28-көнүгүү. Уккула, кайталагыла жана окугула (Слушайте, повторяйте и читайте):

ба – па ва – фа

да – та жа – ша

за – са бе – пе

ве – фе де – те

же – ше зе – се

 

29-көнүгүү. Уккула, кайталагыла жана туура окугула (Слушайте, повторяйте и правильно читайте):

бала – палоо белек – пери

вазир – фа велосипед – февраль

дарак – тарак дене – тери

 

30-көнүгүү. ж–ш, з–с тыбыштарды туура окугула (Правильно читайте звуки ж–ш, з–с):

жана – шамал заман – саман

желим – шерик зембил – сенби

жаан – шаан зыкым – сыгым

жаш – шаш зөөкүр – сөөк

33-көнүгүү. Сөздөрдү туура окугула жана жаттагыла (Данные слова правильно прочитайте и выучите):

са-лам салам

кан-дай кандай

жак-шы жакшы

жа-ман жаман

 

31-көнүгүү.Туура окугула (Правильно читайте):

га – ге ка – ке

го – гө ко – кө

гы – ги кы – ки

гу – гү ку – кү

 

32-көнүгүү. Жумшак жана жоон тыбыштарды белгилеп окугула (Правильно читайте мягкие и твердые звуки):

а) кал – останься кол – рука кыр – край кул – раб

кел – приходи көл – озеро кир – входить күл – смеяться

 

б) сага – тебе жогору – выше сагыз – жевательная резинка согуш – война

сизге – вам жүгөрү – зерно сегиз – восемь сөгүш – выговор

33-көнүгүү. к – г тыбыштарды сүрөт боюнча туура окугула (По картинкам правильно прочитайте звуки к – г ):

мышык ашкабак күзгү

балык капуста отургуч

чычкан картошка дыйкан

 

 

Терс формасы

Отрицательная форма

 

В кыргызском языке отрицание выражается с помощью частиц ба(-бе, -бо,-бө), которые присоединяютсяк основе глагола повелительного наклонения.

 

Глагол в повелительном наклонении+-ба+личное окончание

 

Если основа глагола в повелительном наклонении заканчивается на гласную или звонкую согласную.	-ба, -бо, -бе, -бө
Если основа глагола в повелительном наклонении заканчивается на глухие согласные.	-па, -по, -пе, -пө

 

Мисалы: жа ш а – жа ш а ба

кел – кел бе

кет – кет пе

жаз – жаз ба

сүрт – сүрт пө

 

Глагол в повелительном наклонении	Глагол в повелительном наклонении + отрицательная частица «ба» («па»)
бар	барба
айт	айтпа
кел	келбе
кир	кирбе

 

При этом еще всегда учитывается закон сингармонизма.

 

Мисалы: ур – урба

тур – турбаи т. д.

 

34-көнүгүү. Төмөнкү сүйлөмдөгүбуйрук ыңгайдагы этиштерди терс түрүндө жазгыла (В данных предложениях глаголы в повелительном наклонении напишите в отрицательной форме):

Үлгү: Мектепке бар (иди) – Мектепке бар ба

Аудиториядан чык (выйди) – Аудиториядан чык па

 

Китепти ал (возьми книгу) – Китепти ал________________

Реферат бер (дай реферат) – Реферат бер_______________

Окутуучуга айт (скажи преподавателю) – Окутуучуга айт_____________

Сабактан кет (уходи с урока) – Сабактан кет_______________

Сүйлөм жаз (напиши предложение) – Сүйлөм жаз________________

Сыналгы көр (смотри телевизор) – Сыналгы көр_______________

Тексти оку (читай текст) – Текстти оку_________________

Көп иште (много работай) – Көп иште__________________