Автокөліктердің гидравликалық тежегіш жетегі

Жалпы мәліметтер. Барлық жеңіл автокөліктерде, сонымен қатар автобустар мен жүк көліктерінде үшінші класстан жоғарыларда гидростатикалық немесе гидровакуумды бір емесе екі сызықты тежегіш жетектері қолданылады

Бір контурлы гидростатикалық тежегіш жетегі аса қарапайым құрылымды. Ол төрт жұмыс гидроцилиндрлерден құралады 6 (сур. 3.3), сондықтан барабанды тежегіш механизмдері бойынша дөңгелектермен қозғалып, біржолақты басты тежегіш цилиндрі мен жалпы арынды гидросызықтар қалдырады.

Басты тежегіш цилиндр қозғалыстарды түрлендірді, демек тежегіш педальдерінен сырғалар арқылы 7, итергіштер арқылы 9 поршенге беріліп 12, тежегіш сұйықтықтарының гидравликалық ағындары жұмыс гидроцилиндрлеріне таралады 6.

Педальдер төмен түскенде поршень 12 соңғы сол жаққа қарай орналасады, ал оның шеткі жиектері 15 корпустағы шығарушы мен компенсациялық тесіктерде болады 16. Шығарушы 19 және енгізуші 20 клапандар жабық болады, ал тежегіш сұйықтықтарының қысымы барлық басты цилиндр аузында тең болады, сондықтан жұмыс цилиндрлері 6 мен арынды гидросызықтарда атомосфералық қысым жоғары болады. Бұл артық қысым серіппе қозғалыстарына 17, шығарушы клапанға негізделген 20, сондықтан тығыздаушы арқылы ауаның сорғылануын болдырмай арынды гидросызықтар мен жұмыс цилиндрлерін визуалды диагностикалауды қамтамасыз етеді 6.

 

 

Сур. 3.3. Бірконтурлы гидростатикалық тежегіш жетегі:

1 – қорғаныс қалпақшасы; 2, 9 –итергіштер; 3, 12 – поршен; 4, 11, 15 – манжеттер; 5, 17 – серіппелер; 6 – жұмыс цилиндрінің корпусы; 7 – сырғасы; 8 – контргайка; 10 – тірек шайбасы; 13 – өткізетін тесік; 14 – кері пластиналы клапан; 16 – компенсациялық қуыстар; 18 – басты цилиндр корпусы; 19 – шығарушы клапан; 20 – енгізгіш клапан.

Педальды басқан кезде поршендер алмасып манжетен бірге оңға қарай ауысады 15. Сұйық тежегіштің аз бөлігі жабық шығарушы клапан арқылы 16 бөшкеге қарай ығысады, ал үлкен бөлігі шығарушы клапанын ашып 19, манжет арасындағы қуыстарға келіп түседі 4. Жұмыс цилиндрлерінің поршендерін жылжытады. Итергіштер арқылы поршендер 3 тежгіш қалыптарын бұрып, саңылаудан кейін тежегіш барабандарына жанастырып жақындастырады. Бұл кезде тежегіш сұйықтықтардың қысымы барлық жұмыс цилиндрлерінде біркелкі, ал берілген көлемі қалыптар мен барабан аралықтарындағы саңылауларға пропорционал болып келді. Белгілі болғандай тежегіш сұйықтықтың қысымы мен қуаты жүргізуші аяғы күшімен шектеледі. Бұл гидростатикалық тежегіш жетегінің басты кемшілігі.

Педальды шұғыл жіберу поршеннің жылдам серіппе астына қарай алмасуын туындатады 17. Осы кезде сол жақ манжет арқылы ауаның сорғылануын болдырмас үшін, поршенде аксиалды тесіктер болады, олар пластиналы кері клапандармен жабылады 14. Ол ашылады және тежегіш сұйықтығы өткізгіш 13 және аксиалды тесіктермен цилиндрден манжетті қыса отырып 15, поршен үсті бетке келіп түседі, ал қайта тежелу кезінде бакке компенсациялық тесіктер арқылы ағады 16.

Егер кез-келген цилиндрдегі тығындауыштар бұзылып, арынды гидросызықтар үзілсе, бұл кезде дөңгелекті тежегіш істен шығады. Бұл бір контурлы тежегіш жетегінің екінші кемшілігі болып табылады.

Үшінші кемшілігі көптеген жағдайда тжегіш жетектеріне тән сипат, сондықтан дөңгелектерді блоктау кезінде пайда болып, айналуын тежегіш қозғалыстары мен жетектер арқылы тоқтатады.

Дөңгелектерді блоктау кезінде автокөліктердің тұрақтылығы бұзыып, жол-көлік апаты туындайды, әсіресе әртүрлі жағдайдағы қатты жабын жолдарымен үлкен жылдамдықпен келе жатқан кезде апатты жағдай орын алуы мүмкін.

Жолмен жанасқан максималды тежеу күші қалыпты жүктемелерге, ілінісу коэффициенттеріне тура пропорционал, сондықтан қозғалыс режимдері мен жағдайына байланысты кең аралықтарда өзгереді. Мысалы, дөңгелектердің ылғалды асфальтта ілінісу 1,5, ал ылғалды ластануда құрғақ пен таза түріне орай 3 есе кіші болады. Сонымен қатар қозғалыс пен юза жылдамдығының артуымен қозғалыстарға қарай ығысу кеміп отырады. Сондықтан антиблоктаушы қондырғыларды құруда, тежегіш жетек құрылымы күрделі болады. бұл ВАЗ және КамАЗ көліктері жетектерінде шешімін тауып келеді.

Бір контурлы гидровакуумды тежегіш жетегі ГАЗ-52-04, ГАЗ-53-12 және ГАЗ-66 автокөліктерін жеңіл басқару мен гидровакуумды күшейткіштерді қолдануды басқаруды қамтамасыз етеді. Дегенмен оларға екінші және үшінші гидростатикалық тежегіш жетегінің кемшіліктеріне тән сипат.

Екі контурлы гидростатикалық тежегіш жетегі ЗАЗ-968М, ЛуАЗ-969М, УАЗ-3303 автокөліктерінде бір уақыттағы барлық дөңгелек қозғалыстарын тежейді, бірақ оларды бөліп тұруды жоймай, басқаруды жеңілдетпейді.. екі контурлы гидровакуумды тежегіш жтегі ВАЗ көліктерінде басқаруды жеңілдетіп, вакуумды күшейтіштермен бірге алдыңғы және артқы барабандардағы дискілердің істен шығуын тежеп, екі тәуелсіз арынды гидросызықтармен жұмыс цилиндрлеріне келген сұйықтықты қамтиды. Тежегіш сұйықтықтарының қысымын қамтиды.

Автокөліктерді тежеу алдында карбюратордың дроссельді жапқыштарды жабады. Қозғалтқыш цилиндрінде қозғалыстағы поршендер енгізгіш құбыр жетегіндегі ыстық қоспаны сорып алып шамамен 0,05 Мпа дейін ысытады. Бұл ысуларды тежегіш жетектегі гидровакуумды немесе вакуумды күшейткіш ретінде қолданады.

Құрылымдық ерекшеліктер. ГАЗ-52-04, ГАЗ-53-12 және ГАЗ-66 автокөліктеріндегі тежегіш жетектің гидровакуумды күшейткіштері қосылған корпустардан тұрады 1 (сур. 3.4.), сонымен қатар 10, 19 вакуумды камералар, басқару клапаны, гидроцилиндр сәйкес келеді.

Вакуумды камера екі қалыптанған ыдысты-корпустан құралған 1, аралықтарында екі қамыт көмегімен диафрагмалар салынған 2, демек тарелкалар арқылы қосылып, 3 итергіш шайбаны 4 гидроцилиндр поршенімен қосылады 16. Кері клапан арқылы IV камераның аузы үнемі қозғалтқыштағы шығарушы құбыр өткізгіштермен қосылған, ал ІІІ камераның қуысы басқару клапанымен қосылған. Екі қуысы да герметикаланған.

Басты тежегіш цилиндрдегі арынды гидросызықтардағы тежегіш сұйықтықтың қысымына байланысты басқару клапаны вакуумды камераны басқарады. Ол ілеспелі дифрагмалы және сріппелі поршеннен 11, ауа және 8 вакуумды ортақ соташықты, серіппелі клапандардан құралған 7. Басқару клапанының диафрагмасы корпустар арасында 10, 19 орналасып, поршенге бекітіліп 12, сріппемен төменге қарай серпіліп 11вакуумды IV камера қуысында артады.

Гидроцилиндр сәйкесінше басты және жұмыс цилиндрлерінің арасындағы арынды гидросызықтарға қосылған, сондықтан басты тежегіш цилиндр мен вакуумды камераны параллель қозғалысқа келтіреді. Тергіш 4 пен гидроцилиндр поршені өзара 16 стерженмен қосылған. Поршеннің көлденең ойықтарына 16 еркін түрде пластиналы П-тәріздес итергіш орналасқан, мұнда кері шарикті клапан боладыпоршеннің жоғарғы сол жағында 16 итергіш 17 шайбаларға бекітіліп 18 клапанды жабатын шығыңқы болып саналады 15. Басқа қосымшаларда клапанға 15 итергіш 17 әсерін тигізбейді.

 

 

Сур. 3.4. ГАЗ-66 автокөлігіндегі тежегіш жетегінің гидровакуумды күшейткіші:

а - қондырғы; б – тежелу кезіндегі жұмыс сызбасы; 1 – вакуумды камера корпусы; 2 - диафрагма; 3 – диафрагма тәрелкешесі; 4, 17 - итергіштер; 5, 7, 11 - серіппе; 6 – вакуумды клапан; 8 – әуе клапаны; 9 –басқару клапанының қақпағы; 10 – басқару клапанының корпусы;

Қозғалыстарды реттеуші гидровакуумды күшейткіштердің тұрақты дайындығы атомосферадан вакуумды камераларды снімді түрде ажыратуды қамтамасыз етеді. I, II, III, IV қуыстары өзара олардан ауаны сорып, қозғалтқыштағы құбыржетегінен шығарады. Мұндай орында күшейткіш педальді жіберген кезде алады, демек кері клапан 15 итергіштермен ашылғанда 17 болады. Арынды гидрожелідегі қысым минималды, сондықтан басты тжегіш цилиндрдгі шығарушы клапан серіпелерінің қызметіне негізделген, яғни серіппеі 11 поршень төменге қарай орналасып, ауа клапаны 8 серіппе 7 әсерінен жабылады, осылайша вакуумды клапан 6 ашылып, өзара қуыстарға I, II, III, IV. 12 таралады, – ілеспелі поршень; 13 – қайтадан өткізгіш клапан; 14 – манжет; 15 – кері клапан; 16 – гидроцилиндр поршені; 18 – тіректі шайба; 19 –гидроцилиндр корпусы; I, II – басқару клапаның қуысы; III, IV –вакуумды камера қуысы.

Педальды шұғыл басқан кезде итергішпен 4 диафрагмалар арқылы 17қысымның әсерінен p ₁ тежегіш сұйықтығы оңға қарай орналасады, ал диафрагмалы басқару клапаны бар поршень 12 жоғары қарай орын алады.. берілген тежегіш сұйықтығы жұмыс цилиндрлерінің поршендерін кеңейтіп отырады, ал олар тежегіш қаптамаларын керіп, серіппе кедергісін бәсеңдетеді. Қалыптар тесілген кезде бұрылуға деген кедергі мен қысым p ₁ тежегіш сұйықтығында артады. Осы әсерлерден кейін поршень қысымы 12 жоғары қарай таралып, ІІ серіппені жинайды. Оның ершігі вакуумды клапанға жинап 6, соташығы ауа клапанын ашады 8. Бұл беткі қабатты II, IV, I жән III қабаттардан ажыратады, соңғысында атмосферамен сүзгіден өтеді. Диафрагмалық қысымдардың түрлі болуына байланысты диафрагма 2 иіледі, осы кезде серіппені қыса отырып 5, итергіштер арқылы 4 тежегіш сұйықтығын басты цилиндрге береміз. Поршеньдерді 16 оңға және жоғары қысыммен р ₂ жұмыс цилиндрлерін жылжытып, қалыптарды тежегіш барабандарына жанастырамыз. Жабық кері клапан 15 мен поршен манжеті 14 басқару гидросызығы р ₁ қысыммен арынды гидросызықтағы р ₂ қысымнан ажыратып тұрады.

Педальды бсуды тоқтату кезінде оңға қарай алмасқан поршеннің әсерінен р ₁ қысымның төмендеуіне әкеліп соқтырады 16. Сондықтан поршень 12 төменге қарай сріппелермен 7, 11 орналасып, жабық вакуумдық клапан кезінде серіппе әсерінен ауа клапаны жабылмайды.

Ауа клапаны 8 жабық болғандықтан атомосфералық ауа ІІІ аузына келмейді, диафрагма 2 түрлі қысымның әсерінен тоқтап итергіштер арқылы 4 поршеньдегі 16 қысым айырмашылықтарын сақтайды р ₂ > р ₁.

Тоқтаған педаль кезінде барлық құбыржетегіндегі шығарындыларды сейілту артады, сонда басқару клапанының диафрагмасы поршненнің 12 төменге қарай орнын ауыстырып, вакуумды клапан 6 қайта ашылып ауаның бір бөлігі III қуысынан IV қуысқа келіп түседі, ал диафрагма 2 поршен орнын өзгеріссіз сақтайды 16. Шығарушы құбыр жетегінің кемуінен IV қуысындағы сиреу кері клапанға әсерін тигізеді.

Педальды жіберген кезде тежегіш сұйықтығының қысымы р ₁ төмендейді, ал поршень 12 мен серіппе 11 төменге орналасып, вакуумды клапан 6 толық ашылып, I, II, III, IV қуыстарын өзара қосады. Диафрагма 2 серіппенің әсерінен 5 және қысымның жылдам төмендеуінен р ₂ тежегіш сұйықтықтарын поршень 16 мен итергіш арқылы сол жаққа қарай ығыстырады. Соңғы жүрістерде итергіш 17 шайбаға бекіп, клапанды ашады, осылайша арынды гидросызықты басқару орындалады.

Барабанды тежегіштердің жұмыс цилиндрлері бір және екі поршенді болады, кейде поршен орнын автоматты түрде реттеп отырады.

Өздігінен басқарылмайтын екі поршенді жұмыс цилиндрі ГАЗ-53-12 автокөліктің артқы және алдыңғы дөңгелектерде біркелкі болады. олар 3.3 суретте көрсетілген, ал құрылымы мен атқаратын жұмысы ертеректе қарастырылған.

Өздігінен басқарылмайтын бір поршенді жұмыс цилиндрі УАЗ-3303, ГАЗ-66 автокөлігінің алдыңғы дөңгелектерінде орнатылады. Өздігінен реттелетін екі поршенді жұмыс цилиндрін жеңіл автокөлігінің артқы дөңгелегіндегі тежеу қозғалыстары үшін қолданылады. Өздігінен ретке келу әдетте қималы серіппелі сақианалар атқарады, бұл бөлік поршеннің остік саңылаулары мен күшейткеіштері бар баспаланған цилиндр аралықтарында орналасады. Поршендегі тежегіш сұйықтығының максималды қысымынан аспайды. Фрикционды поршен қаптамалары тозған кезде тежегіш сұйықтығының қысымы астында цилиндр сақиналарын орналастырады, ал олар өз кезегінде поршеннің артқа жүрісін шектейді. ВАЗ автокөлігіндегі жұмыс цилиндрінде осы жүрістерді реттеуге болады.

Тежегіш сұйықтықтың апатты аралықтарында орналасқан белгі бергішті екі контурлы тежегіш жетекгі бар ГАЗ-3102 және УАЗ-3303 көліктеріне қолданады.

Корпустарды жонуда 2 (сур. 3.5, а) белгі бергіштер тығындаушы сақиналармен қысқа және ұзын поршенде орнатылады 7. Ұзын поршенде 6 жырашықтар жасалған, демек ажыратқыштардың итергіштері әсерінен 4 бақылау шамдары шариктерге шығады 5.

Жұмыс істейтін арынды гидросызықты тежегіштерде тежегіш сұйықтығының алдыңғы және артқы дөңгелек қысымыдары поршенде 3, 6 біркелкі, ал шариктер 5 жарықшақтарға батады. Ал құбыр қалқандарындағы бақылау шамы өшірілген.

Арынды гидросызықтардың біріндегі тежегіш сұйықтығының төмен қысымы поршендердің шар жаққа қарай алмасуын туындатады 5, содан кейін жырашықтарға шығып, итергіштерді басып, бақылау шамы жанады, осылайша жүргізушіге тежегіш жетегінің істен шыққаны туралы белгі береді.

Істен шыққан тежегіш жүйесі мен техникалық қызмет көрсетуі 2 бөлімде қарастырылған, ал гидрожетегі төменде сипатталған.

Гидравликалық тежегіш жетегінің сенімділігі ең алдымен тежегіш сұйықтығының сапасына байланысты, әсіресе тазалығына қатысты болмақ. Тежегіш сұйықтығының мұнайөнімдерімен ластануы манжеттік сиректену мен резина бөліктерінің ісінуіне әкеліп соқтырады. Нәтижесінде басты және жұмыс цилиндр поршендері өшеді (ГАЗ-53-12 атвокөлігінде). Механикалық қоспалармен ластау жылдадатылған тозуды немесе қозғалыстағы бөлшектердің тежегіш сұйықтықта ілінісулерін туындатады.

 

 

Сур. 3.5. УАЗ-3303 автокөліктегі басты тежегіш цилиндр (б) мен апатты жағдай туралы белгі бергіш сызбасы:

1 - тығындауыштар; 2 - корпус; 3 -қысқа поршень; 4 - ажыратқыш; 5 - шарик; 6 - ұзын поршень; 7 – тығындаушы сақиналар; 8 - бактер; 9 - тірек; 10 - серіппелер; 11, 17 - манжеттер; 12 – артқы тежегіш жетегіндегі поршен; 13 – тірек бұрандалары; 14 - ұстағыштар; 15 - бұрама; 16 – алдыңғы тежегіштер жетегінің поршені.

Тежегіш суының сулануы әсіресе гигроскопиялықтары (ГТЖ-22М және "Нева"), қайнау температурасын төмендетіп, тежегіш жетегінің тиімділігі кемиді, осы кезде жемірлену артып, қозғалыс бөлшектері ілінісіп тіреліп қалады. Түрлі маркалы тежегіш сұйықтықтарының араласуы (БСК, ГТЖ-22М, "Нева") болмауы қажет, өйткені резиналы және металл бөлшектердің жемірленіп, бұзылуына әкеледі, осы кезде қоспалар қабаттасады.

Ауа ағымдарының қанығуы мен ажыраулары сұйықтықтардың сықпалануы мен тиімділігін кемітіп, төмендетеді, жүрістерін кемітіп, педальдың басылуын нашарлатады.

Сәйкесінше автокөліктердің техникалық қызмет көрсетуінде бактегі тежегіш сұйықтығын ғана емес, сондай-ақ тазалығында бақылау қажет.

Ластанған ЗБСК және Нева тежегіш сұйықтығын арнайы ыдыстарға құйып, жағады, ал ГТЖ-22М сұйықтығын 10... 15 сумен араластырады, шұңқырларға құйып, жерге көмеді.

Ластанған тежегіш сұйқытығын құйып тастаған соң тежегіш жетектері жөнделеді. Тежегіш жетегоін арнайы табиғи спиртпен жуылып шайылады, таза тежегіш сұйықтығын қайтадан құяды. Аталмыш сұйықтықты дайындаушы зауыт ұсынады. Басқа маркалы тежегіш сұйықтығын қолдану гидрожетектен бас тартуды туындатады.

Тежегіш гидрожетегін айдау ауаны барлық тежегіш сұйықтықтары ағындарынан жою үшін қажет, оларды өткізгіш клапандармен өткізеді 13 (сур. 3.5.). барлық жұмыс цилиндрлерінде гидровакуумды күшейткіштер болады. айдауларды әдетте қорлап орындайды, оны гидроагрегаттан бастайды, бұл басты тежегіш цилиндрден алшақ орнатады.

ГАЗ-53-12 және ГАЗ-66 көліктеріндегі айдауларды гидровакуумды күшейткіштерден бастайды. Ол үшін өткізгіш клапандағы рехиналы ақлапқашалары тазартылады, демек шаң-тозаңнан тазартылып, резиналы шлангі кигізіліп, соңғы ұштарын мөлдір бутылкалармен жабдықтайды. Жартысын тежегіш сұйқытықтармен толтырады. Тежегіш педальдарын басқан соң шығарушы клапанды 1/2... 3/4 айналымға бұрады, ал педальды бұрып, шлангілерден көпіршіктердің шығу уақытын бақылайды. Басты цилиндрге тежегіш сұйқытығын құя отырып, ауа көпіршіктері аяқталғанша айдайды. Содан кейін тежегіш сұйықтықты әрбір жұмыс цилиндріндегі клапанмен айдап, кезкпен орындайды: артқа, оңға, алдыңғы, солға, артқы солға.

Тежегіш педальінің еркін жүрістері тежегіш механизмдерінде 8... 14 мм. Оларға итергіштер мен басты тежегіш цилиндріндегі поршен арасындағы саңылаулар сәйкес келеді, өлшемі 1,5... 2,5 мм. Дұрыс реттелген және толық айдалған кезде педальды басу жарты жүріске дейін төмендейді.