Тас тҮрмені жарып шыҚҚан тарлан сӨз 15 страница

– Соған жыладың ба, Қырау!.. Өзіңді біреу ұрған екен деп қорықтым!.. Ешкіні көрдің бе?.. Мен көріп келейінші!..

Келіншекті ұрған қара сұрының аты Ілдәй екенін ойыма түсіріп, Тіндәйдың ағасы екені де, ол екеуі айдарлының ұлдары екенін де білгендей болдым. (Таяқ жеген келіншек "әкеңе айтам" деген ғой). Енді сол қара сұрыға көрінбесем екен деген оймен мен үйден шықпай қалдым.

Әкем күн батпай қайтып келді. Екеумізге жан қалтасынан бір жапырақ нан алып, бөліп берді де, Биғаділдің тамырын ұстап көріп, суық су ішпеуді тағы тапсырды.

– Мен шай қайнатайын, сен ешкіні айдап кел! – деп мені жұмсады.

Мен жалғыз барудан қиналсам да үндемей есіктен шығып, Жамал өтетін дуалдардан астым. Оның есігінен қарасам, Жамал төмен қарап бірдеме тігіп отыр екен, шешесі мені көріп қойды.

– Келе ғой!.. Ана бала келіп тұр! – деді қызына. Оның үйі біздің үйден тәуірлеу, төріне жайған сырмағы бар болатын. Қызы сол сырмақтың үстінен күлімсірей тұрды да, есіктің көзіне келіп менің неге келгенімді күбірлеп қана сұрады.

– Әкем келді, ешкіні айдап кел дейді, – деп сыбырладым мен, – қорқам, Тіндәй деген солаң бар екен!

Жамал менің сөзімді шешесіне күле қайталап айтып берді.

– Алда қарағым-ай! – деді шешесі. – Бұл да сол иттерден қорқады екен ғой, бұған да тиіскен ғой тегі!.. – Жүр, мен қарап тұрайын, сен айдап қайт, қорықпа одан, ер баласың ғой!

"Ел қорыққанда мен қайтып қорықпаймын" деп ойладым. Қақпадан шыға қарап алдым да, тұра жүгірдім. Бара ешкімді қуалай жөнеліп едім, Тіндәй алдыма көлденеңдей берді:

– Ей, сен бізден қорқып жүрмісің?.. Біз тиіспейміз саған, тоқтай тұршы! – Мен тұнжырай тұра қалдым. Ол дауыстай сөйледі. – Биғазы екеуміз жақсымыз ғой! Сендерге біреу тиіссе маған айт! Әкесін көзіне көрсетем!

Мен басымды изей салып ешкіні айдап қайттым.

"Әкеңнің әкесін көзіне көрсетерсің!" деп ойласам да, біраз медеу тапқандай оншалық асықпай айдап қайттым. Тіндәйдың сөзін кемпір де естігендей сөйледі:

– Е, бәсе, ол саған тиіспейді, қарғам! Ешкімнен корықпай жүре бер, қайта Жәміш тәтең суға барғанда бірге барып келіп тұр!

Кешкі шайды ішіп жатқанымызда, шешем мен Биғазы қайтып келді. Биғайшаны арқалап кірді. Бәріміз қуандық, Биғайша ояу екен. Бәрімізге қарады. Бәріміз құшақтап бетінен сүйдік. Ол кішкентай үйшігімізге де жаудырап қараумен болды, әкем алдына алып отырды оны.

– Өз жеріміздің иісі бар екен! – деп әкем көзіне жас алды да, маңдайынан, бетінен сүйіп, екі шекесіндегі екі тұлымынан кезек-кезек иіскеді! Һо-һо-һо... Құлыным, құлыным!..

Біздің үйіміз енді толықтанды! Өліп қалғандар мен күйеуге тиіп қалған Бисара тәтемізден басқамыз түгел өтіп болдық. Шекарадан бір-екі рет өтіп келген шешеміз біржолата титықтап, арықтап қалыпты. Жақ сүйегі арса-арса болып көрініп тұр. Ақ маңдайы қоңырқай тартып әжімдене бастаған. Кішілеу өткір қара көзі ғана бұрынғысынша жарқырайды. Оның көңілі енді толып, балаларының толықтануымен ғана масайрап отырған сияқты. Көзі жарқырағанымен сол отты көздерінің маңайы ойқылданып, үңірейіп қалған екен. Жә деген қайраты бар ер адам, шекара қатерін бір-ақ рет әрең басып өткенде, арықтаған кішкене ғана әлсіз әйелдің оны үш рет басып, жан алқымға үш рет келуі оңай ма?!

– Сенің батырлығыңа енді шек келтіре алмаспын! – деді алпамсадай батыр денелі әкем оған.

Расында оны батыр еткен – балалары үшін өлуге қашан да дайын тұратын аналық жүрек қана еді.

Құрметті "тергеушім", ең құдіретті жүрек – ана жүрегі. Балалары үшін ол жүрек жазадан, қысымнан, қырсықтан, тіпті, өлімнен де қорықпайды. Ел бір ғана бұзып өткен шекараны ол үш рет бұзып өтті. Ол үш есе қылмыс өткізді. Мен сондай жансебіл қылмыстыдан туған қылмыстымын.

IV

 

Шешесінің талабын орындап, Жәмішпен бірге суға барып тұрдым. Ол да менің айтқанымдай, бұрымын бешпетінің ішіне салып, кір–кір болып шығып жүрді. Суға барарда мен оның бетіне әдейілеп қараймын, ол күліп жібереді. Таяқ жегеннен кейінгі бір кешке жақын қызыл келіншек су көтеріп келеді екен, біз суға бара жатып қарсы ұшырасқанда көрдік. Оның, оң жақ көзінің маңайы түгел көгеріп кетіпті.

– Мұны Ілдәй ұрған! – деп сыбырладым Жәмішке.

– Неге

– Әдемі болған соң ұрды!

Қабағын түйіп ап келе жатқан қыз күлкі қысып, бір қолымен аузын басты:

– Әдемі болса ұра ма екен?

– Әдемі болған соң бәрі соның үйіне келеді. – Әкесі де, Ілдәй да келеді. Тіндәйдің келгенін көргем жоқ. Әкесі ұрмады. Ілдәй қатты ұрды, көзі содан көгерді.

Қыз сұп-сұры болып, тез жүріп кетті. Суды іліп ала қашты. Мен артынан ере тоңпандап едім, Тіндәй шақырды. Қайырыла қарап едім, қыз бет бұрмай бұйырды маған:

– Жүр, қарама оған, барма!

Мен жүгіріп Жәмішті қуып жеттім де, еріп қайта бердім. Күн бір түрлі күңгірт тартып батып барады екен. Аспан буалдыр, бұлт па, шаң ба белгісіз, сұрғылттанып алыпты. Жел ішіне тартып тұншығып тұр. Шөп басы үлп етпей ойлана қалған сияқты... Жәміш қақпасына кіргенде мен де ойланып тұрып қалдым. Ешкіні айдап қайтатын уақыт болған екен. Соған барғым келді. Тіндәй маған бір түрлі жылы жүзбен қарап, қарсы жүрді.

– Ей, ана қыз сенің неменең?

– Іштемем емес, көршіміз.

– Ыңғай сені ертіп, сөйлесіп жүреді ғой өзі, не айтады?

– Ештеме, ол емес, мен айтамын.

– Ей, сен екеуміз жақсы болайықшы! Сен менімен де бірге жүр! Мен бақшаға ертіп апарамын. Ешкіңе ешкімді тизгізбеймін, мыналарға бақтырамын. Үйіңе бірге айдасып апарып беріп тұрамын. Екеуміз бірге жүрейік, бола ма?!

Мен не дерімді білмей, басымды изеп қойдым. Тіндай ешкіні менімен бірге айдасып келіп дуалға кіргізісті де ертең келетінін, бақшасына баратынымызды айтып қайтты. Мұнысынан қуанарымды, қорқарымды білмей кірдім үйге. "Өзі жақсы жігіт сияқты ғой!" Шешем Биғайшаны алып келген соң шекарада екі рет "ақсарбас-ниаз" айтқанын есіне түсіріп еді. Біреуін мені бұқтырып, төрт құлақты бейіттің түбінде жатқанда айтқан. Биғайшаны әкеле жатқанда тағы қорқып, тағы айтыпты.

– Екі рет айтып едім. Құдайды алдамайықшы! Пальтомды сатып, сарбас болсын-болмасын, әйтеуір, бір ақ қой тауып келші! – деп әкеме айтқанын естіп едім.

Шешемнің сол жалғыз шапанына кішкене қара қой келіп қалыпты.

– Табылғаны осы, – деді әкем, – құдай біздің қорамызда қой жоқ екенін білмей ме! "Барды жоқ деген – кәпір, жоқты тап деген – кәпір" деп айтқан құдайдың өзі болатын. "Барға қанағат, жоққа салауат" осыны сояйық та мүсәпірлердің бірнешеуін шақырып, балаларға батасын әперелік, бәйбіше, жоққа қиналып қайтесің!

– Япырмай, тым болмаса қылаң сұрамай, қас қылғандай қап– қарасын әкелуіңді қарашы!.. Енді майына шелпек пісіріп, "жеті шелпек" бере тұрайық", құдай беріп орайы келгенде ақсарбастың дәл өзін-ақ тауып шалармыз, қайтерміз енді.

– Ұн керек қой, оны қайдан табамыз?

– Мұқамәдидің үйінен бір табақ үн әкелгенмін. Балаларға көрсетпей, әдейі сақтап отыр едім.

– Ақылды енді таптың, бәйбіше! – деп әкем серпіле кетті де, пышақ қайрауға кірісті. – Өзіміздің жердің ұнымен тілеу жасау бәрінен сауапты!.. Ал, енді бір жағынан, ақсарбас қойды табу – Алланың өз қолынан ғана келеді. Қайткенде де өзіне арналған қойдың қисынын өзі келтірмей ме. Мұның да ақыл тапқандық!.. Үшінші, қазір балалар да, өзіміз де аш. Қара қойдың етімен өзіміз бір қаужанып алалық! Оның сорпасымен Биғаділ жазылады. Көптен ұстап көрмеген қойдың басын ұстап, мен қопиямын. Бір жағынан бір-ақ ұтқан өзің. Тіпті, түпкіш екенсің! Сөйтіп қара қойды бас салған әкем майшамның жынды көбелектей дірілдеген сәулесімен лезде мүшелеп шығара салды. Сол түні мия төсенішіміз құс төсектей тиді жамбасымызға. Ертеңіне шайдан соң шешем май шыжғырып, шелпек дайындығына кірісті. "Жеті шелпек" жеті ғана емес, қырық шақты шелпек болып шығатын көрінеді.

– Апа, жеті шелпегінді анау үйдегі ауру шалға берейікші! –дедім мен, – басқасына бермесең берме, соған берші!.. Өзің апарып өз қолына бер!

Соны айтып жалынып тұрғанымда, Тіндәй есіктен қарап маған ымдады. Шелпек пісіріліп жатқанда кісінің үйден шыққысы келе ме, қаншалық тырысқаныма қарамай шақыра берді. Бір сылтау ойлап таба бергенімде, оның талабын шешем қолдады:

– Алаң болма, сенікін алып қоямын, ана бала жақсы көріп қапты ғой сені!.. Бара ғой!.. Ойна, жақсы, тату жүріңдер!– деп сөзін Тіндәйға қаратты шешем, – шырағым, менің бұл балам қорқақ, бір нәрседен қорқып қалмасын! Және өте ұялшақ, онысына қарап, бұртыңдаған тұйық бірдеме екен деп қалма! Үйренісе келе онысын қойып, шешіліп кетеді. Жазғыз-ақ, әке-шешеңді боқта демесең болғаны бұған! – шешем күле айтты бұл сырымды. Тіндәй да күліп тұр. – Басқасының бәріне көнімді, бәрін де түсінеді. Үлкенсің ғой, ойыңды жақсылап үйрет, балам!

Тіндәй мені күле ертіп шығып, өзінің бақшасы жаққа бастады.

– Сен неден қорқасың?

– Мен иттен қорқамын.

– Одан басқа.

– Одан басқа, – деп бөгеліп қалдым "Ілдәйдан қорқамын" демекші едім, ол Тіндәйдың ағасы болғандықтан айтқым келмеді. Бірақ, біз соның үй жағына бара жатырмыз. Дәл қазір иттен гөрі содан қорқынышым көбірек еді. Соны айтып қоймай үрекпеген қаупім басылар емес.

– Ие, одан басқа? – деп Тіндәй қайта сұрады.

– Одан басқа... сенің ағаң ба, Ілдәйдан қорқамын.

– Ол – менің ағам, одан қорықпа... Ол қалай қорқытты сені?

– Әнеукүні қызыл келіншекті қиын ұрды... және
боқтады, мен үндемей қашып кеттім.

Тіндәй күлімсіреп біраз ойланып қалды.

– Одан қорықпа, енді тиіспейді! – мен тигізбеймін!.. Ал, одан басқа кімнен қорқасың?

– Ақтай, Санатпай дегендерден қорқатынмын. Әкем оларды ұрған соң қатты қорықпайтын болдым.

– Әкең мықты ма?

– Қиын мықты. Қасқырды тірі сояды, қорықпайды.

– Ал онда сен неге қорқақ болдың!.. Және басқа неден қорқасың?

– Бір қыздан да қорықтым.

– Неге?

– Қабағы өте суық көрінеді екен.

Тіндәй күліп жіберді. Мен Шәуешектен алғашқы көрген қыздың қабағын меңзеп едім. Тіндәй Жәміштің қабағы деп түсінген сияқты. Бұл жәйт менің есіме енді түсті.

– Қыздың қабағынан жігіт қорқа ма екен? – деп күлді ол.

– Мен жігіт емеспін, баламын ғой!

– Әлгі өзің бірге жүрге қыздан қорқамысың?

– Жоқ, одан қорықпаймын, ұяламын.

– Неге ұяласың?

– Мен жақсы адамдардан ұяламын.

– Ал менен шы?

– Сенен... біраз қорқатынмын. Қазір біраз ұяламын.

– Мен біраз жаман, біраз жақсы болдым ғой онда?! – деп Тіндәй тағы күлді.

– Жоқ, жақсы сияқтысың.

– Сен бір қу екенсің! – деп ол жымиды да, қулығымның қайда екенін түсінбей мен жымидым.

– Сен қорықсаң бақшаның артынан түсеміз! – деп ол биік дуалдың артына келді. Бір ағаштың сыртқа салбырап тұрған бұтағынан ұстап өрлеп дуалға мінді де менің қолымнан көтеріп шығарып, сол бойы дуалдың ішіне түсірді. Бақша деген біздің үйіміздің артындағы тәрізді сәйлік екен. Бірақ, мынаның төңірегі қатар тізілген биік ағаш, біз Шәуешектен алғаш келгенде көрген "қоршаулы жәннаттың" біреуі осы екен. Демек, біз "жәннатқа" кірдік! Қалың жапырақ басқан кең сәйліктің ауыз жақ шетінен қатар тізілген биік үйлер көрінді. Қара-сұрылардың үйі сол сияқты. Жап-жасыл қалың жапырақ, қара жерді көрсетпей, көздің жауын алғандай. Тал түске көтеріліп жарқыраған ашық күннің ыстығын жұтқан дымқыл ауалы бақшаның әр түрлі иісі бірігіп, сап-салқын самалмен желпиді. Осындай кең бақшаны кемелдендіріп берген кім екенін толық айыра алмасам да, малайларының қыз-келіншектерін қуалап сабап жүретін қара-сұрылардың қолы бұған тимейтінін біліп келе жатқандаймын. Малайлар әйелін сақтайтын берігірек үй таба алмай жүргенде, бұлардың тегін егілген жапырақтарын да мықтап сақтайтын биік қорған соқтырып алуларын қарашы!.. Мына ағаштарының саясына адам келтірмеу үшін істеген қулығын көрдің бе! Тіндәй қалай жомарттық көрсетіп жүр маған?! "Сен қу екенсің" дейді өзі. Ал, мұның әкесінен сыған, ағасынан жауыз ешкім жоқ. Өзі қандай екен?..

Бақшаның кей жерінде көкпеңбек қалың сояулар көрінеді. Ол біздің Серек тауындағы қалың сарымсақ сияқты менің көзіме өте ыстық көрініп кетті де, солай беттедім.

– Ей, мына жақта лобы бар, қазір тәтті уакыты, содан жейік! –деп бастай жөнелді мені Тіндәй, – сәйді аяғыңмен басып алмай, мына қырымен жүр! – Ол кішкене бір тақтаға келіп отыра қалып, бір жапырақтың қып-қызыл тамырын жұлып алды. Жапырағымен сүртіп тастап күртілдете бастады. – Сен де алып же, қанша жесең де болады, жей бер! – қатарындағы бір тақтаға отыра қалып, мен де біреуін жұлып алдым. Бұл да қып-қызыл екен. Соның көзінше сүртіп аузыма салып көрсем ап-ащы, теке саситын бір дәм білінді. Түкіріп тастадым. – Үй, ол шамғұр емес пе, мына тақтадан алып же! – деді Тіндәй. Көрсеткен тақтасына және біреуін жұлып алып көрдім. Оңып тұрған ештеңесі жоқ, мұның дәмі де сол "шамғұры" сияқты татиды. Әлгі теке иісті суы тіпті молырақ екен, оны да түкіріп тастадым.

– Мынау теке жейтін шөп пе?! – деп таңдана қарадым өзіне.

– Жоқ, лобы емес пе. Мұны қазақ та жейді ғой!.. Жемейсің бе?.. Онда қайсысынан жегің келеді?

– Анау тұрған сарымсақ па?

Тіндәй үй жағына бір қарап алды да, жүгіріп барып екі талын жұлып әкелді. Бұл әлі өскен жоқ...

Сол "жәннаттың" ішінен сарымсақтан басқа мен бұрын жеп көрген ештеңе таба алмайтынын білген соң, дуалдан қайта асып шығып кеттік.

– Ертең итті байлатып қоямын, сонан соң қақпадан кіретін боламыз!.. Сен Ілдәйдан қорықпа, оны да тиіспейтін етіп
қоямын! – дегендей нашаттарымен шығарып салып, Тіндәй үйіне қайтты. – Ей, түстен кейін көкмайсада ойнаймыз, ә!

Мен түстен кейін көкмайсаға қорықпай келдім. Тіндәй да, оның нөкерлері де мені бауырларына тартқандай бейне білдіріп жүрді. Мал қайыртпады да, күрестірмеді де. Әскер болып тізілгенімізде нөкерлеріне қатты сақылдап кететін "қолбасшы" маған келгенде:

– Биғабіл, сен де түзу тұр! – деп күлімсіреп қойды. Ал, басқаларына бар айбарын көрсетіп, шекшие қалды. Ол бұлай шекшигенде біз қаққан қазықтай қатып қаламыз. Жақсы көретін ең ересек нөкерлерінің біреуі күліп қойып еді, ыршып келіп шапалақпен тартып жіберді. "Қолбасшы" сұрланып алған толық жүзі де оталып, қызарған көзі де найзадай қадалып, соның алдында тұрып алды. Шапалақ тигенде босап кеткен болуы керек, қылмысты мұрнын тартып қалып еді, шапалақ тағы шарт ете түсті. Ешқайсысы енді мұрнын жия алмай қалды білем, көзімнің қиығымен қарасам, бірнешеуінікі салбырап та кетіпті. Ыңғай жалаң аяқ, жалаң бас "әскер"
демдерін де ала алмай сіресіп тұр, мен де сірестім. Қылмысты
жылап жіберер ме екен деп күтіп едім, ол "қолбасшыға"
итағатпен қарап қатып қалыпты. Жазаланған адамға тиісті
тәртіп солай еді. Қайсар жауынгер екенін білдіру үшін, ол
мұрнын қайтып тартпады. Мен оған үңіле қарадым.
Мұрнынан шығып тұрған "сүңгі" тіпті ұзын екен. Көз алмай
қарап қалған болуым керек. "Биғабіл, түзу тұр" деп маған
тағы жұмсақ қана бұйырды да, "тартыңдар мұрындарыңды!"
деп ақырып қалды "қолбасшы". Нөкерлер пырылдап ала
жөнелді. Жиіркенген "қолбасшы" шегініп, алысырақ барып
тұрды. "Жиесән"[7] деп бұйырғанда, барлығы арттарына
қайырылып тарай жөнелді де, бүкшиіп алып мұрындарын мыжыса берді, бәрі де қорлықты мұрындарынан көрген екен.

Мен ешкімді қарап келейін деген сылтаумен шықтым да, үйге тарттым.

– Қайда барасың? – деп сұраған «қолбасшыға» үйге барып қайтып келетіндігімді айта зыттым, – мақұл, қайтып кел!.. Екеуміз доспыз енді, менен ұялсаң ұял, қорықпа! – деп қалды артымнан. "Ұялмаспын, бірақ қорқамын-ақ!" дегендей зыттым...

Жәмішпен бірге суға келгенімді ол тағы көрді, тағы да көз алмай қарап қалды. Күн бата қайтып барып, ешкімді айдай жөнеліп едім, "қолбасшы" менімен бірге айдасып келді:

– Әлгі қыз бүгін не айтты саған?

– Ештеме айтпады.

– Басыңды көп сипады ғой, сені жақсы көреді екен өзі... Менің басымды солай сипасашы! Сен менің осы сөзімді оған ұмытпай айтып қой!.. Мақұл ма?

Үндемедім, басымды да иземедім, мұның мені жақсы көріп жүрген себебін енді түсінгендеймін. "Жәмішті жақсы көреді екен деп, мені бұл да жақсы көрсе не зияны бар. Ешкім бағулы, өзім сыйлы болмаймын ба... Бірақ Жәміш бұдан тіпті қорқады, айтпаймын оған!.. Ие, бұл Жәмішке жақсы көріңбек екен ғой, енді тіпті де айтпаймын!" Осы оймен келе жатқанымда Тіндәй тақауырлай түсті:

– Менің сөзімді ұқтың ба!.. Менің басымды да солай сипасашы дедім ғой! – мен үн қатпай тұқыра түстім, – сен мені жақсы көремісің!

"Қорыққан адамын жақсы көре ме екен!" деп ойладым ішімнен.

– Сен менен ұялып келемісің?

– Жоқ, – деп жауап қайттым, – Жәміштен ұяламын! "Қолбасшы" күліп жіберді:

– Сен одан ұялма, ол саған ұрыспайды?.. Қыздан жігіт ұяла ма екен! Осы сөзімді айтып қойсаң болды! Ертең біздің үйге барамыз, сен қонақ боласың! Сен қорқатын нәрсенің бәрін мен қорқытамын! – деп қайтты ол. Расында да солай сияқты, мені де қорықсын деп бар баланы қорқытты бүгін.

Тіндәй ертеңіне сәскеде біздің үйге тағы келді. Оның келе жатқанын көріп. Биғаділдің қасына жатып алып едім, тағы қолқалады,. "Ерегіссе ешкімге маза бермейді, өшіктірсең ұрады!" деп Биғаділ сыбырлады бір жағымнан!

– Бара ғой! – деп қалды әкем де, сонан соң Тіндәйға тапсырды, – мырза, бұл балаға ешкім тиіспесін, бұл өзі ешкімге соқтықпайды, жуас бала!

– Жоқ, бұған мен ешкімді тиістірмеймін, – деп күлімсіреді Тіндәй, – өзіне де айтқанмын.

Ескі дуалдан шыға келгенімізде батыс жақтан құйын соғып өте шықты да, арты салқын желге айнала бастады. Көп шынардың ар жағынан қара бұлт көрінді, күн жүзі ашық тұр. Екеуміз кешегі көшемен жүріп барып, қалың қарағай есікті үлкен қақпадан кірдік. Бірқатар биік үйлердің алдыңғы жағы арттағы бақшасынан сәулетті, тым әдемі бақша екен. Күс-күс жалаң аяғыммен кір-кір көйлек-дамбалшаң ғана соншалық сәулетті үйге кіруден қатты жасқанып, өзімнен-өзім қорланып келе жаттым. Әртүрлі гүл ашылып жайнап тұр. Тіндәй маған "алма" деп бірнеше түп аласа ағашты көрсетті. "Пысқанда" ертіп келіп жегіземін! Жолдан шыға беріп, екі тал қызыл гүл жұлып алды да, бірін маған берді, өзіне алып қалғанын иіскей жүріп келіп, уқалай-уақалай лақтыра салды.

– Иісі жақсы! – деді сонан соң. Расында да иісі өте жағымды екен, мен тастамадым, Биғайшаға апарып бергім келді. Бір есікке жақындай бергенімізде бақшаның бір жағынан Ілдай көріне қалды. Мен жалт беріп Тіндәйдың далдасына өттім.

– Қорықпа, итті байлатып қойғанбыз, басқа ит жоқ! – деп Тіндәй жан-жағына қарады да, ағасын көрді, – ол тиіспейді!

Ілдай расында да үндеген жоқ. Қолын артына қайырып алыпты, бізге қарамай бақша аралап кете барды. Тіндәй мен Ілдәйдің киімі ұқсас еді, түрі де ұп-ұқсас екен. Екеуі де төбесін теп-тегіс қырықтырып, қысқа шаш қойған, екеуінде де көк сұры бешпет-сым бар. Балақтарын әкесінше байламапты, айдар да қоймапты. Екеуінде де қара барқыт шақай. Тіндәй секілді оның да "қаппайтындығын" ұққаныммен, табалдырығынан қорқалақтай аттадым.

Біз кірген үй шығыс жақ шеткі кішкене үй еді. Оның батыс жақ қарсысындағы үлкен үйдің есігі ашық тұр. Ол үйге кіруден "құдайдың сақтағанына" қуандым. Көз қамайтын қып-қызыл гүлді кілем оның төріндегі есікке дейін жайылыпты, төр есіктен өтсек, ар жағы тіпті «қиын» сияқты көрінді. Ол үйде қандай пәле жатқанын кім білсін. Әйтеуір батыс жақ есікке кірсем, барлық масқаралық менің басыма орнап, бұрын өзім сезініп көрмеген ең жаман мүсәпірлік халге түсетінімді біліп едім, бар қоршылық аяғымда тұрмай ма!